Để dịch chuyển khỏi nhiên liệu hóa thạch, Trung Quốc đang giải quyết nhu cầu công nghiệp bằng điện hạt nhân thay vì điện từ than đá. Tập đoàn Hạt nhân Quốc gia Trung Quốc (CNNC) xác nhận, nhà máy điện hạt nhân Tianwan ở tỉnh Giang Tô đã bắt đầu cung cấp hơi nước cho Cơ sở Công nghiệp Hóa dầu Liên Vân Cảng, Interesting Engineering hôm 21/6 đưa tin.

Với mục tiêu đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2060, Trung Quốc đang sử dụng nhiều giải pháp và đa dạng hóa các nguồn năng lượng sạch. Nước này đã xây dựng một số nhà máy điện mặt trời lớn hàng đầu thế giới, đồng thời đầu tư mạnh vào xây nhà máy điện hạt nhân. Các nhà máy điện hạt nhân hướng đến việc đáp ứng nhu cầu công nghiệp về nhiệt và điện, thay thế nhiệt điện than vốn giúp Trung Quốc phát triển suốt nhiều thập kỷ.

Năm 2022, Trung Quốc triển khai dự án cung cấp hơi nước bằng điện hạt nhân với chi phí 108 triệu USD. Đến nay, việc xây dựng dự án đã hoàn tất và nhà máy bắt đầu hoạt động vào tuần này.

Dự án hơi nước điện hạt nhân mang tên Heqi No 1 do CNNC xây dựng. Dự án sử dụng điện hạt nhân để biến nước thành hơi trong máy áp suất cao (cỗ máy đun sôi nước từ một nhà máy khử mặn). Hơi nước sau đó được đưa đi khoảng 23 km, qua đường ống trên mặt đất đến Cơ sở Công nghiệp Hóa dầu Liên Vân Cảng. Tại đây, sau khi đi qua nhiều hệ thống trao đổi nhiệt, hơi nước sẽ được sử dụng cho nhu cầu sưởi ấm.

Để tăng tính an toàn, dự án sẽ liên tục theo dõi mức độ phóng xạ của hơi nước và ngừng hoạt động ngay lập tức khi phát hiện bất thường, CNNC cho biết. Khi hoạt động hết công suất, dự án có thể cung cấp gần 5 triệu tấn hơi nước hàng năm cho cơ sở công nghiệp.

Nhờ chuyển từ than sang điện hạt nhân, Heqi No 1 ước tính giúp giảm tiêu thụ 400.000 tấn than. Điều này có thể giúp giảm hơn một triệu tấn CO2, 184 tấn SO2 và 263 tấn khí thải nitơ oxit. Với ngành hóa dầu, việc Heqi No 1 đi vào hoạt động cũng cho phép tiết kiệm hơn 700.000 tấn khí thải theo hạn ngạch carbon, vốn đòi hỏi phải trồng cây trên diện tích 2.900 ha.

Thu Thảo (Theo Interesting Engineering)

Sự kiện khai mạc sáng 24/6 tại Trung tâm Quốc tế Khoa học và Giáo dục liên ngành (ICISE) Quy Nhơn, Bình Định do Hội Khoa học Gặp gỡ Việt Nam, Trung tâm ICISE và mạng lưới MIDSEA tổ chức. Hội nghị quy tụ nhiều chuyên gia hàng đầu về mô hình bệnh truyền nhiễm trong khu vực Đông Nam Á như GS Alexander Richard Cook (Trường Y tế công cộng Saw Swee Hock, Đại học quốc gia Singapore); GS Jomar Rabajante (Đại học Philippines Los Baños, Philipines); GS May Anne Mata (Đại học Philippines Mindanao), PGS Wirichada Pan-ngum (MORU, Thái Lan).

Phát biểu khai mạc, GS Trần Thanh Vân, Chủ tịch Hội Gặp gỡ Việt Nam cho biết Trung tâm ICISE mong muốn phối hợp với các tổ chức quốc tế nhằm đóng góp cho sự phát triển khoa học khu vực Đông Nam Á ngày càng lớn mạnh.

Ông cho hay, Trường hè, hội thảo và hội nghị chuyên đề MIDSEA được tổ chức với mong muốn truyền cảm hứng cho các nghiên cứu sinh Việt Nam và thế giới khi nghiên cứu mô hình các bệnh truyền nhiễm. Thông qua chương trình, kiến thức về mô hình các bệnh truyền nhiễm theo nhiều chủ đề được cập nhật, là cơ hội kết nối các nhà khoa học. “Học viên có thêm kiến thức và niềm yêu thích để mạnh dạn theo đuổi đề tài nghiên cứu”, ông cho hay.

Tại hội nghị chuyên đề MIDSEA, các nhà khoa học và nghiên cứu sinh trao đổi ý tưởng về mô hình bệnh truyền nhiễm, đặc biệt các nghiên cứu góp phần kiểm soát các đợt bùng phát dịch bệnh ở Đông Nam Á và khu vực. Trong đó các mô hình bệnh truyền nhiễm như mô hình tác động vaccine HPV, Strep A và chikungunya; tìm hiểu di chứng lâu dài của bệnh truyền nhiễm; khám phá mô hình dịch tễ học sinh thái về sự lây lan của Hantavirus và mô hình dịch tễ học về sự lây truyền Covid-19.

GS Alexander Richard Cook, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Y tế công cộng Saw Swee Hock, Đại học Quốc gia Singapore (NUS) kỳ vọng thông qua hội nghị các nghiên cứu sinh trẻ Đông Nam Á và khu vực có cơ hội được tiếp cận, học hỏi. GS Alex Cook là một trong những người hướng dẫn chính tại Trường hè. Ông chia sẻ các nghiên cứu chính về mô hình và thống kê các bệnh truyền nhiễm, gồm sốt xuất huyết, cúm và các tác nhân gây bệnh về hô hấp.

Sự kiện kéo dài 10 ngày, từ ngày 19-29/6 nằm trong chuỗi “Gặp gỡ Việt Nam” lần thứ 20 tại ICISE. Thành lập năm 2013, ICISE là tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại thành phố Quy Nhơn, với sứ mệnh thúc đẩy hợp tác khoa học và giáo dục quốc tế. Đây là điểm gặp gỡ, giao lưu học thuật theo chuẩn quốc tế, góp phần kết nối các nhà khoa học Việt Nam và thế giới. Mỗi năm, ICISE tổ chức hàng chục sự kiện khoa học, quy tụ hàng nghìn nhà khoa học hàng đầu thế giới trên nhiều lĩnh vực tham gia.

Như Quỳnh

TS Ngô Thị Duyên, Khoa Công nghệ thông tin, Trường Đại học Công nghệ, Trưởng nhóm nghiên cứu, cho biết hội chứng khó đọc do rối loạn thần kinh bẩm sinh ảnh hưởng tới 5 -10% trẻ em trong độ tuổi đi học. Ước tính tại Việt Nam có hàng chục ngàn học sinh đang mắc hội chứng này nhưng chưa được phát hiện.

Khi mắc chứng khó đọc, trẻ thường gặp khó khăn trong việc kết nối ngôn ngữ nói và chữ viết. Điều này ảnh hưởng đến cuộc sống và quá trình học tập của trẻ, làm cho trẻ khó có thể bắt kịp những trẻ phát triển bình thường khác.

Theo dõi chuyển động mắt là công nghệ đầu tiên có khả năng sàng lọc số lượng lớn, hỗ trợ các chuyên gia đưa ra chẩn đoán xác nhận, phân loại các chứng khó đọc mà trẻ mắc phải. Công nghệ cũng có thể gợi ý cho giáo viên và phụ huynh học sinh các biện pháp can thiệp sớm, hiệu quả cho nhóm trẻ đang mắc chứng này.

TS Duyên cho biết trên thế giới đã có những nghiên cứu sử dụng công nghệ theo dõi chuyển động mắt để phát hiện chứng khó đọc. Tuy nhiên, do đặc trưng của từng ngôn ngữ khác nhau, các công nghệ này không thể áp dụng được cho trẻ mắc chứng khó đọc tại Việt Nam.

Chị cùng cộng sự đã phát triển một hệ thống có tiềm năng hỗ trợ sàng lọc, phát hiện, và hỗ trợ can thiệp dành riêng cho trẻ em Việt Nam mắc chứng khó đọc. Hệ thống gồm phần mềm và phần cứng đơn giản gồm một thiết bị theo dõi chuyển động mắt có sẵn trên thị trường, kết nối với laptop qua cổng USB.

Khi trẻ thực hiện các bài kiểm tra với ngữ liệu đầu vào tiếng Việt trên máy tính, thời lượng từ 10-15 phút, hệ thống sẽ theo dõi ánh nhìn của trẻ và ghi lại toàn bộ tọa độ điểm nhìn của mắt trẻ trên màn hình. Nhóm nghiên cứu đã xây dựng các thuật toán dựa trên trí tuệ nhân tạo (AI) để xử lý dữ liệu này.

Đây là bộ thuật toán đầu tiên có khả năng liên kết các đặc trưng chuyển động mắt của trẻ (bao gồm điểm dừng của mắt, chuyển động mắt từ một điểm dừng này sang điểm dừng khác, chuyển động mắt ngược chiều văn bản…) với ngữ liệu đầu vào của bài kiểm tra (bao gồm âm đầu, vần, màu sắc… của văn bản Tiếng Việt), từ đó giúp phát hiện trẻ mắc chứng khó đọc.

Ngoài ra, chuyển động mắt của trẻ có thể được lưu trữ thành hồ sơ, để đánh giá các đặc trưng cá nhân hóa trong hành vi đọc của từng trẻ. Đây là hướng tiếp cận hoàn toàn mới, có độ chính xác cao trong hỗ trợ chẩn đoán và can thiệp chứng khó đọc tại Việt Nam. “Nếu chỉ sử dụng các bài kiểm tra truyền thống trên giấy, bằng mắt thường, ngay cả các chuyên gia giáo dục đặc biệt có kinh nghiệm cũng không thể làm được những điều này”, TS Duyên nói.

TS Nguyễn Thị Cẩm Hường, Trưởng Bộ môn Giáo dục trẻ khiếm thị và trẻ khuyết tật học tập, Khoa Giáo dục đặc biệt, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội – người có hơn 10 năm nghiên cứu chứng khó đọc ở trẻ – đánh giá “Công nghệ do nhóm TS Duyên phát triển rất có ý nghĩa trong bối cảnh nhu cầu sàng lọc, chẩn đoán và can thiệp sớm cho trẻ mắc chứng Dyslexia tại Việt Nam hiện rất lớn”.

Theo nghiên cứu trước đây của TS Hường, trung bình mỗi lớp học ở Việt Nam đều có ít nhất một trẻ mắc hội chứng khó đọc. Trẻ mắc chứng khó đọc thường cảm thấy tự ti, phát triển các rối loạn hành vi thách thức chống đối theo thời gian, ví dụ như không học, sợ học hoặc thậm chí nhiều trẻ đã bỏ học. Ở tỷ lệ này, nhóm trẻ mắc Dyslexia đang đặt gánh nặng lớn lên từng giáo viên giảng dạy, trên toàn hệ thống giáo dục nếu không được quan tâm đầy đủ và đúng cách. Theo đó chỉ cần giúp trẻ mắc hội chứng Dyslexia đọc được, các em sẽ phát triển bình thường, nhiều trẻ còn phát triển với tài năng vượt trội.

TS Hường đã trực tiếp tham gia vào quá trình thử nghiệm công nghệ mới do nhóm TS Duyên phát triển trên 35 học sinh, trong đó có 5 học sinh mắc hội chứng khó đọc tại hai trường tiểu học ở Hà Nội và Hòa Bình. Cô nhận định công nghệ theo dõi chuyển động mắt hiện đã chứng minh được khả năng hỗ trợ giáo viên và các chuyên gia giáo dục đặc biệt trong tất cả các bước từ sàng lọc, chẩn đoán tới can thiệp cho trẻ mắc chứng khó đọc.

“Các bài kiểm tra chuyển động mắt có thể được tích hợp ngay vào phòng y tế học đường, hoặc các đợt khám sức khỏe đầu năm cho học sinh tiểu học, nhằm giúp phát hiện ra nhóm trẻ có nguy cơ cao mắc chứng khó đọc”, TS Hường nói.

Theo chị, đặc trưng chuyển động mắt là một lớp thông tin chuyên sâu, liên kết trực tiếp với cách trẻ xử lý thông tin và chức năng não bộ. Vì vậy, các thông tin về đặc trưng chuyển động mắt sẽ giúp chuyên gia đưa ra chẩn đoán chính xác, đồng thời phân loại được trẻ đang mắc phải chứng khó đọc dạng nào.
Sau khi có được chẩn đoán, các dữ liệu này một lần nữa sẽ giúp các chuyên gia đưa ra định hướng can thiệp cá nhân hóa cho từng trẻ.

Can thiệp cá nhân hóa bằng công nghệ cũng là mục tiêu mà nhóm nghiên cứu của TS Duyên đang hướng đến. Theo đó, dữ liệu đầu ra của hệ thống theo dõi chuyển động mắt có thể được sử dụng làm dữ liệu đầu vào cho một ứng dụng có khả năng giúp trẻ mắc chứng khó đọc hiểu được văn bản theo cách riêng của mình.

“Hội chứng Dyslexia có các thể khác nhau. Mỗi thể lại cần có các phương pháp can thiệp khác nhau”, TS Duyên nói. “Ở thể nhẹ nhất, trẻ chỉ gặp các vấn đề về xử lý thị giác. Sử dụng một ứng dụng có khả năng tùy biến trong hiển thị văn bản, ví dụ như làm cho phông chữ lớn hơn, tăng khoảng cách giữa các dòng chữ là đã giúp cải thiện khả năng đọc được của trẻ”.

Đối với các thể rối loạn đọc nặng hơn, khi trẻ không thể đọc được chữ, đặc biệt là gặp khó khăn với một số vần khó, từ khó hoặc con số cụ thể trong Tiếng Việt, ứng dụng có thể đưa ra phương án thay thế các từ hoặc con số này bằng hình ảnh hoặc âm thanh để trẻ có thể hiểu được.

TS Duyên cũng mong muốn lan tỏa thông tin đến các bậc phụ huynh học sinh, bởi “nhiều bậc cha mẹ không biết con mình đang gặp vấn đề và ngay cả khi phát hiện ra vấn đề, họ cũng không biết đó là Dyslexia”.

Nhóm nghiên cứu đang hướng tới xây dựng ứng dụng cho thiết bị di động mà giáo viên và phụ huynh học sinh có thể tải về điện thoại, máy tính bảng hoặc laptop của mình.

Ứng dụng cho phép thực hiện những can thiệp thường xuyên, cá nhân hóa cho từng trẻ mắc chứng khó đọc ngay tại nhà và tại trường học, mà không cần trực tiếp đến các trung tâm giáo dục đặc biệt.

TS Duyên ước tính sẽ mất khoảng 1-2 năm nữa để nhóm hoàn thiện công nghệ. Công việc đòi hỏi thu thập thêm một số lượng lớn dữ liệu chuyển động mắt của trẻ, đào tạo các thuật toán trí tuệ nhân tạo song song với tinh gọn các thiết bị phần cứng.

Thanh Long

Lò tokamak thường được ví như “Mặt Trời nhân tạo” thường khá lớn và đắt đỏ. Thiết kế và chế tạo bởi công ty thương mại Energy Singularity, HH70 nhỏ và có chi phí rẻ hơn, mở đường cho những lò phản ứng nhiệt hạch khả thi hơn về mặt thương mại trong tương lai, theo Guo Houyang, nhà đồng sáng lập kiêm giám đốc công nghệ của Energy Singularity. HH70 sở hữu hệ thống từ trường được xây dựng từ vật liệu siêu dẫn nhiệt độ cao đầu tiên trên thế giới. Energy Singularity đạt được điều này trong vòng hai năm, lập kỷ lục thế giới về phát triển và xây dựng lò tokamak nhanh nhất, theo CGTN.

Việc vận hành thành công HH70 giúp xác định tính khả thi về mặt kỹ thuật của lò tokamak siêu dẫn nhiệt độ cao, mở ra tương lai năng lượng sạch và bền vững. World Energy Outlook, nếu các nhiên liệu hóa thạch như dầu mỏ, khí tự nhiên và than đá dần dần rút khỏi thị trường toàn cầu, nhân loại sẽ đối mặt với thiếu hụt năng lượng ở mức hơn 10% vào năm 2050. Đây là cơ hội và thách thức lớn đối với kiểm soát và khai thác năng lượng nhiệt hạch.

Trong vài năm qua, những đột phá ở vật liệu siêu dẫn nhiệt độ cao và nhiều công nghệ khác cho phép phát triển lò tokamak khả thi về mặt kinh tế. Lò tokamak là cỗ máy thử nghiệm được thiết kế để khai thác năng lượng nhiệt hạch. Nếu có thể tạo ra nhiều năng lượng từ lò hơn mức nạp vào, đây sẽ là giải pháp giúp đối phó biến đổi khí hậu và cạn kiệt tài nguyên.

Năm 2027, Energy Singularity hướng tới xây dựng một lò tokamak thế hệ mới, phiên bản nhiệt độ và từ trường cao với trạng thái ổn định. Dự án này sẽ đặt nền móng cho mục tiêu cuối cùng là xây dựng nhà máy điện nhiệt hạch thử nghiệm năm 2030, theo Guo.

An Khang

Nicholas-Joseph Cugnot sinh tại Void-Vacon, Lorraine, năm 1725 và được đào tạo làm kỹ sư quân sự. Được quân đội giao nhiệm vụ phát triển một phương tiện hoạt động bằng hơi nước dùng để kéo súng đại bác, Cugnot tạo ra phiên bản thu nhỏ hoạt động được vào năm 1769. Năm 1770, ông giới thiệu phương tiện chạy bằng hơi nước kích thước thật mà ông gọi là Fardier à vapeur, theo Amusing Planet.

Phương tiện này phỏng theo Fardier, cỗ xe ngựa kéo hai bánh lớn dùng để vận chuyển thiết bị rất nặng như nòng súng. Thay cho ngựa kéo ở mặt trước là bánh xe thứ ba, chống đỡ một nồi hơi bằng đồng lớn và cơ cấu truyền động. Cugnot là một trong những người đầu tiên triển khai thành công thiết bị biến đổi chuyển động tịnh tiến của piston hơi nước thành chuyển động xoay tròn thông qua bố trí bánh cóc, dùng để dẫn động bánh trước.

Fardier à vapeur có thể di chuyển ở tốc độ hơn 3,2 km/h nhưng cần nạp nhiên liệu bằng gỗ và đốt 15 phút một lần, vì vậy phương tiện phải dừng bánh hoàn toàn. Cỗ xe cũng kém ổn định do phân bố trọng lượng kém, một bất lợi nghiêm trọng đối với phương tiện được thiết kế để di chuyển trên địa hình gồ ghề là leo đồi dốc. Ngoài ra, hiệu suất của nồi hơi đặc biệt kém, ngay cả theo tiêu chuẩn thời đó. Năm 1771, trong một lần chạy thử, Cugnot lái cỗ xe của ông đâm thẳng vào một bức tường đá, khiến nhà phát minh trở thành người đầu tiên gặp tai nạn do xe gắn động cơ. Câu chuyện đi xa hơn khi Cugnot bị bắt và buộc tội lái xe nguy hiểm.

Sau vài thử nghiệm, quân đội Pháp từ bỏ dự án. Tuy nhiên, quá trình phát triển ấn tượng đến mức vua Louis XV thưởng cho Cugnot khoản lương hưu 600 livre/năm. Tuy nhiên, Cách mạng Pháp nổ ra khiến tiền lương hưu bị cắt. Nhà phát minh chuyển tới Brussels và sống trong cảnh nghèo túng. Không lâu trước khi Cugnot qua đời, Napoleon Bonaparte khôi phục lương hưu cho ông. Cuối cùng, Cugnot quay lại Paris và mất vào ngày 2/10/1804.

Cỗ xe Fardier à vapeur vẫn tồn tại sau chiến tranh và trưng bày ở Bảo tàng nghệ thuật và thủ công Pháp tại Paris. Năm 2010, một bản sao của chiếc xe được chế tạo bởi các học sinh ở trường ParisTech. Bản sao hoạt động hoàn hảo chứng tỏ giá trị của thiết kế. Hiện nay, bản sao này vẫn đặt ở ngôi làng của Cugnot tại Void-Vacon.

An Khang (Theo Amusing Planet)