Các vụ phun trào từ Mặt Trời đang rút ngắn tuổi thọ của vệ tinh trên quỹ đạo Trái Đất, đặc biệt là chòm vệ tinh lớn như Starlink của SpaceX.

Mô phỏng một vệ tinh Starlink hoạt động trên quỹ đạo. Ảnh: La Nacion/ZUMA Press

Mặt Trời trải qua chu kỳ hoạt động 11 năm, đạt đỉnh trong giai đoạn gọi là cực đại Mặt Trời, gần đây nhất xảy ra vào cuối năm 2024. Theo New Scientist, trong giai đoạn này, các vụ phun trào từ Mặt Trời tăng lên, có thể tạo ra các cơn bão địa từ làm nóng khí quyển Trái Đất, khiến nó phình ra và tăng lực cản lên vệ tinh.

Nhà nghiên cứu Denny Oliveira tại Trung tâm bay vũ trụ Goddard của NASA ở Maryland và đồng nghiệp đang tìm hiểu hiện tượng này ảnh hưởng như thế nào tới vệ tinh Starlink. “Chúng tôi nhận thấy khi có bão địa từ, vệ tinh rơi trở lại khí quyển nhanh hơn so với dự kiến khi không có hoạt động Mặt Trời”, Oliveira nói. Trong giai đoạn cực đại Mặt Trời, tuổi thọ của một vệ tinh có thể giảm tới 10 ngày.

Một số vệ tinh Starlink được hạ thấp có chủ đích khi hết tuổi thọ trong khi những vệ tinh khác rơi tự nhiên dưới tác động của lực cản không khí khi gặp trục trặc. Oliveira phát hiện trong sự kiện địa từ nghiêm trọng nhất gần đây, 37 vệ tinh Starlink bay ở độ cao gần 300 km rơi trở lại khí quyển sau khoảng 5 ngày thay vì hơn 15 ngày.

Nhà nghiên cứu Sean Elvidge tại Đại học Birmingham, Anh, cho biết hiệu ứng này có thể có lợi cho nhà vận hành vệ tinh như SpaceX thông qua loại bỏ nhanh chóng vệ tinh chết khỏi quỹ đạo, tránh gây nguy hiểm cho vệ tinh khác. Tuy nhiên, nó có thể hạn chế khả năng vận hành các vệ tinh ở quỹ đạo dưới 400 km, quỹ đạo rất thấp của Trái Đất.

Theo Oliveira, có khả năng hiện tượng hồi quyển nhanh hơn sẽ khiến vệ tinh ít cháy rụi hoàn toàn cháy rụi trong khí quyển Trái Đất hơn. Tháng 8/2024, một mảnh vỡ nặng 2,5 kg của vệ tinh Starlink được tìm thấy ở trang trại tại Saskatchewan, Canada, trường hợp duy nhất được biết đến của bất kỳ mảnh nào của vệ tinh Starlink sống sót qua tái nhập theo SpaceX. Giới chuyên gia lo ngại nhiều mảnh vỡ vệ tinh có thể rơi xuống mặt đất ở nơi khác.

Hiện nay, tác động trở nên rõ ràng do sự bùng nổ phóng vệ tinh, đặc biệt từ SpaceX. Có hơn 7.000 vệ tinh Starlink quay quanh Trái Đất, cung cấp dịch vụ Internet không gian trên mặt đất. Các vệ tinh mới liên tục được thêm vào chòm, những buổi phóng diễn ra gần như hàng tuần. SpaceX lên kế hoạch sở hữu hơn 30.000 vệ tinh quay trên quỹ đạo trong tương lai.

Nhưng có vài vệ tinh rơi trở lại khí quyển mỗi tuần và chòm Starlink liên tục được bổ sung. “Đây là lần đầu tiên trong lịch sử có nhiều vệ tinh hồi quyển cùng lúc như vậy”, Oliveira nói. Từ năm 2020 đến 2024, 523 vệ tinh Starlink rơi trở lại khí quyển và cháy rụi hoàn toàn. Oliveira dự đoán trong vài năm tới, vệ tinh sẽ rơi hàng ngày.

An Khang (Tổng hợp)

Bão mặt trời khiến vệ tinh Starlink ‘chết yểu’ – Báo VnExpress

Các hãng công nghệ hàng đầu như Apple, Facebook, Google được đánh giá bắt đầu loay hoay tìm cách thay đổi trong bối cảnh AI phát triển thần tốc.

Một số nước như Hàn Quốc, Nga, Mỹ, có bảo tàng hoặc đài tưởng niệm riêng để vinh danh các nhà khoa học trong nước có đóng góp lớn..

Phòng trưng bày Hall of Fame vinh danh 31 nhà khoa học Hàn Quốc. Ảnh: Bảo tàng Khoa học Quốc gia Gwacheon

Bảo tàng Khoa học Quốc gia Gwacheon (Hàn Quốc)

Bảo tàng Khoa học Quốc gia Gwacheon, mở cửa năm 2008, có tổng diện tích 243.970 m2 với nhiều khu như: triển lãm trong nhà và ngoài trời, đài quan sát thiên văn, trung tâm nghiên cứu trải nghiệm sinh thái, khu cắm trại khoa học….

Trong bảo tàng có một phòng lớn – Hall of Fame – dành riêng để tôn vinh các nhà khoa học có đóng góp nổi bật cho sự phát triển của khoa học công nghệ Hàn Quốc. Căn phòng được thiết kế nhằm giúp khách tham quan tìm hiểu về quá trình khoa học công nghệ phát triển cũng như những thành tựu của nước này.

Hall of Fame vinh danh 31 cá nhân và chia thành hai thời kỳ chính là cổ xưa – hiện đại. Góc trưng bày dành cho thời kỳ cổ xưa gồm những thông tin và hiện vật liên quan đến các nhân vật quan trọng của thế kỷ 14-15 như Moo-seon Choi – người Hàn Quốc đầu tiên phát triển vũ khí dùng thuốc súng, kỹ sư cơ khí Young-shil Jang, và thế kỷ 17-18 như thầy thuốc Heo Jun, học giả Dae-Yong Hong.

Góc trưng bày nhà khoa học thời hiện đại vinh danh những tên tuổi góp phần đưa Hàn Quốc trở thành cường quốc khoa học công nghệ ngày nay như nhà vật lý lý thuyết Benjamin Whisoh Lee hay nhà virus học Ho-wang Lee.

Theo Bộ Khoa học và Thông tin, Truyền thông, Công nghệ Hàn Quốc, bảo tàng đã đón hơn 2,5 triệu người đến tham quan năm 2019, trong đó có tới 77,1% là học sinh tiểu học và trung học.

Đài tưởng niệm những người chinh phục không gian (Nga)

Đài tưởng niệm những người chinh phục không gian tại Moscow, Nga. Ảnh: jaime.silva/reibai/Flickr

Đài tưởng niệm những người chinh phục không gian khánh thành ngày 4/10/1964, đúng dịp kỷ niệm 7 năm phóng Sputnik 1, vệ tinh nhân tạo đầu tiên của thế giới. Công trình nhằm kỷ niệm những thành tựu vĩ đại về thám hiểm không gian của Liên Xô, nước đi đầu trong cuộc chạy đua vũ trụ giai đoạn cuối thập niên 50 đầu thập niên 60.

Đài tưởng niệm gồm tháp chính với hình dạng độc đáo mô phỏng tên lửa đang phóng lên với luồng khói phía sau, được chọn từ hơn 350 bản thiết kế. Tháp cao 110 m, dốc 77 độ và phủ titan – kim loại siêu bền dùng trong nhiều bộ phận tàu vũ trụ. Phần đế của đài tưởng niệm là Bảo tàng Tưởng niệm Du hành vũ trụ, lưu giữ khoảng 85.000 hiện vật giá trị.

Đài tưởng niệm vinh danh những nhân vật có đóng góp lớn cho thành tựu khoa học vũ trụ của Liên Xô. Phía trước đài tưởng niệm là tượng của nhà khoa học Liên Xô Konstantin Tsiolkovsky, được coi là một trong những người khai sinh ra ngành tên lửa và du hành vũ trụ thế giới. Hai bên bệ là loạt phù điêu khắc họa những thành viên tham gia chương trình không gian, bao gồm cả con chó đầu tiên bay vào vũ trụ Laika.

Dọc theo Hẻm phi hành gia – lối dẫn đến tháp chính – là loạt tượng bán thân của những nhân vật quan trọng như Yuri Gagarin – phi hành gia đầu tiên bay vào không gian năm 1961, Sergey Korolev – kỹ sư tên lửa và nhà thiết kế đứng sau chuyến bay lịch sử của Yuri Gagarin, nhà khoa học Mstislav Kelydysh, kỹ sư Valentin Glushko.

Hẻm phi hành gia dẫn tới Đài tưởng niệm những người chinh phục không gian. Ảnh: Alex Lal/Panoramio

Bảo tàng National Inventors Hall of Fame (Mỹ)

Bảo tàng của tổ chức phi lợi nhuận National Inventors Hall of Fame (NIHF), thành lập năm 1973, vinh danh các kỹ sư và nhà phát minh sở hữu bằng sáng chế công nghệ quan trọng của Mỹ.

Bảo tàng NIHF gồm nhiều khu vực, trong đó có Gallery of Icons, phòng trưng bày hàng trăm biểu tượng thủy tinh hình lục giác, mỗi biểu tượng ghi danh một nhà phát minh, sắp xếp theo thứ tự thời gian nhằm kể lại câu chuyện về sự đổi mới của Mỹ qua từng giai đoạn lịch sử.

NIHF cũng lưu giữ hơn 250 mô hình bằng sáng chế (mô hình 3D nhỏ thể hiện chức năng của phát minh, nộp theo yêu cầu của hệ thống cấp bằng sáng chế Mỹ năm 1790-1880).

Ngoài ra, bảo tàng còn tổ chức nhiều triển lãm với các hiện vật, nguyên mẫu hoạt động được và thông tin về nhà phát minh nhằm truyền cảm hứng cho khách tham quan.

Khu trưng bày Gallery of Icons gồm hàng trăm biểu tượng thủy tinh hình lục giác, mỗi biểu tượng ghi tên một nhà phát minh, trong bảo tàng của NIHF. Ảnh: NIHF

Danh sách của NIHF hiện có hơn 600 nhà khoa học gồm những nhân vật lịch sử trong ba thế kỷ qua và cả người hiện đại. Một số cái tên nổi bật cùng bằng sáng chế liên quan là Thomas Edison (đèn điện, máy hát), Nikola Tesla (động cơ cảm ứng), Gordon Moore (sản xuất chất bán dẫn), Leroy Hood (máy giải trình tự ADN), Steve Jobs (máy tính cá nhân, điện thoại di động).

Không phải nhà phát minh nào cũng có thể góp tên trong danh sách của NIHF. Tổ chức này do Văn phòng Sáng chế và Nhãn hiệu Mỹ đồng sáng lập và chỉ tôn vinh những cá nhân được cấp bằng sáng chế cho một phát minh giúp xã hội tiến bộ theo cách có thể đo lường được.

Danh sách liên tục bổ sung những cái tên mới mỗi năm. “Được ghi danh vào NIHF – cùng với những huyền thoại về đổi mới như Thomas Edison và bạn tôi, Steve Jobs – là một trong những vinh dự lớn nhất sự nghiệp của tôi”, kỹ sư máy tính Steve Wozniak, nhà đồng sáng lập Apple, chia sẻ với Wired năm 2020.

NIHF không chỉ tồn tại để tôn vinh những nhà phát minh trong quá khứ mà còn tôn vinh những nhà phát minh tương lai. Tổ chức này triển khai một số chương trình giáo dục và làm việc với các trường học để đưa phương pháp giáo dục STEM vào chương trình giảng dạy. Theo Paul Fucito, thư ký báo chí tại Văn phòng Sáng chế và Nhãn hiệu Mỹ (USPTO), mục tiêu là giúp trẻ em thấy rằng các môn như khoa học và công nghệ không hề khô khan.

Trong sự kiện kỷ niệm Ngày Khoa học và Công nghệ Việt Nam hôm 16/5, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết sẽ đề xuất Chính phủ xây dựng một khu tưởng niệm, vinh danh nhà khoa học công nghệ có nhiều đóng góp cho sự phát triển của đất nước. Ông cho rằng “những nhà khoa học công nghệ có nhiều đóng góp cho sự phát triển của đất nước, của nhân loại phải được tôn vinh muôn đời”.

Ý tưởng xây dựng khu tưởng niệm các nhà khoa học trong nước thu hút sự quan tâm từ cộng đồng khoa học, được nhiều chuyên gia đánh giá là “cần thiết, mang ý nghĩa tinh thần và giáo dục sâu sắc”.

Nhiều nhà khoa học kỳ vọng, nếu được thực hiện đúng hướng, khu tưởng niệm không chỉ là nơi vinh danh người đã khuất mà còn có vai trò giáo dục, truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ, khơi dậy khát vọng cống hiến và tinh thần trọng tri thức trong xã hội.

Thu Thảo (Tổng hợp)

Những công trình tưởng niệm, vinh danh nhà khoa học trên thế giới – Báo VnExpress