Lò tokamak thường được ví như “Mặt Trời nhân tạo” thường khá lớn và đắt đỏ. Thiết kế và chế tạo bởi công ty thương mại Energy Singularity, HH70 nhỏ và có chi phí rẻ hơn, mở đường cho những lò phản ứng nhiệt hạch khả thi hơn về mặt thương mại trong tương lai, theo Guo Houyang, nhà đồng sáng lập kiêm giám đốc công nghệ của Energy Singularity. HH70 sở hữu hệ thống từ trường được xây dựng từ vật liệu siêu dẫn nhiệt độ cao đầu tiên trên thế giới. Energy Singularity đạt được điều này trong vòng hai năm, lập kỷ lục thế giới về phát triển và xây dựng lò tokamak nhanh nhất, theo CGTN.

Việc vận hành thành công HH70 giúp xác định tính khả thi về mặt kỹ thuật của lò tokamak siêu dẫn nhiệt độ cao, mở ra tương lai năng lượng sạch và bền vững. World Energy Outlook, nếu các nhiên liệu hóa thạch như dầu mỏ, khí tự nhiên và than đá dần dần rút khỏi thị trường toàn cầu, nhân loại sẽ đối mặt với thiếu hụt năng lượng ở mức hơn 10% vào năm 2050. Đây là cơ hội và thách thức lớn đối với kiểm soát và khai thác năng lượng nhiệt hạch.

Trong vài năm qua, những đột phá ở vật liệu siêu dẫn nhiệt độ cao và nhiều công nghệ khác cho phép phát triển lò tokamak khả thi về mặt kinh tế. Lò tokamak là cỗ máy thử nghiệm được thiết kế để khai thác năng lượng nhiệt hạch. Nếu có thể tạo ra nhiều năng lượng từ lò hơn mức nạp vào, đây sẽ là giải pháp giúp đối phó biến đổi khí hậu và cạn kiệt tài nguyên.

Năm 2027, Energy Singularity hướng tới xây dựng một lò tokamak thế hệ mới, phiên bản nhiệt độ và từ trường cao với trạng thái ổn định. Dự án này sẽ đặt nền móng cho mục tiêu cuối cùng là xây dựng nhà máy điện nhiệt hạch thử nghiệm năm 2030, theo Guo.

An Khang

Nicholas-Joseph Cugnot sinh tại Void-Vacon, Lorraine, năm 1725 và được đào tạo làm kỹ sư quân sự. Được quân đội giao nhiệm vụ phát triển một phương tiện hoạt động bằng hơi nước dùng để kéo súng đại bác, Cugnot tạo ra phiên bản thu nhỏ hoạt động được vào năm 1769. Năm 1770, ông giới thiệu phương tiện chạy bằng hơi nước kích thước thật mà ông gọi là Fardier à vapeur, theo Amusing Planet.

Phương tiện này phỏng theo Fardier, cỗ xe ngựa kéo hai bánh lớn dùng để vận chuyển thiết bị rất nặng như nòng súng. Thay cho ngựa kéo ở mặt trước là bánh xe thứ ba, chống đỡ một nồi hơi bằng đồng lớn và cơ cấu truyền động. Cugnot là một trong những người đầu tiên triển khai thành công thiết bị biến đổi chuyển động tịnh tiến của piston hơi nước thành chuyển động xoay tròn thông qua bố trí bánh cóc, dùng để dẫn động bánh trước.

Fardier à vapeur có thể di chuyển ở tốc độ hơn 3,2 km/h nhưng cần nạp nhiên liệu bằng gỗ và đốt 15 phút một lần, vì vậy phương tiện phải dừng bánh hoàn toàn. Cỗ xe cũng kém ổn định do phân bố trọng lượng kém, một bất lợi nghiêm trọng đối với phương tiện được thiết kế để di chuyển trên địa hình gồ ghề là leo đồi dốc. Ngoài ra, hiệu suất của nồi hơi đặc biệt kém, ngay cả theo tiêu chuẩn thời đó. Năm 1771, trong một lần chạy thử, Cugnot lái cỗ xe của ông đâm thẳng vào một bức tường đá, khiến nhà phát minh trở thành người đầu tiên gặp tai nạn do xe gắn động cơ. Câu chuyện đi xa hơn khi Cugnot bị bắt và buộc tội lái xe nguy hiểm.

Sau vài thử nghiệm, quân đội Pháp từ bỏ dự án. Tuy nhiên, quá trình phát triển ấn tượng đến mức vua Louis XV thưởng cho Cugnot khoản lương hưu 600 livre/năm. Tuy nhiên, Cách mạng Pháp nổ ra khiến tiền lương hưu bị cắt. Nhà phát minh chuyển tới Brussels và sống trong cảnh nghèo túng. Không lâu trước khi Cugnot qua đời, Napoleon Bonaparte khôi phục lương hưu cho ông. Cuối cùng, Cugnot quay lại Paris và mất vào ngày 2/10/1804.

Cỗ xe Fardier à vapeur vẫn tồn tại sau chiến tranh và trưng bày ở Bảo tàng nghệ thuật và thủ công Pháp tại Paris. Năm 2010, một bản sao của chiếc xe được chế tạo bởi các học sinh ở trường ParisTech. Bản sao hoạt động hoàn hảo chứng tỏ giá trị của thiết kế. Hiện nay, bản sao này vẫn đặt ở ngôi làng của Cugnot tại Void-Vacon.

An Khang (Theo Amusing Planet)

Thông tin được chia sẻ tại hội thảo quốc tế “Tác động của các chất ô nhiễm hữu cơ đến môi trường và sức khỏe con người”, do Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc Gia Hà Nội và Quỹ VinFuture tổ chức sáng 19/6. Chương trình thuộc chuỗi sự kiện kết nối khoa học công nghệ InnovaConnect năm 2024. Đây là sáng kiến của Quỹ VinFuture nhằm tăng cường giao lưu học thuật, trao đổi chuyên môn và thúc đẩy hợp tác nghiên cứu giữa các nhà khoa học uy tín thế giới với các viện, trường hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực khoa học công nghệ.

Tại hội thảo, GS Ming Hung Wong, Đại học Giáo dục Hong Kong (Trung Quốc) cảnh báo về tác động tiềm ẩn chất hai hóa chất Bisphenol A (BPA) và phthalates trong nhựa dùng hàng ngày gây hại sức khỏe. Ông cho hay, BPA là một thành phần chính trong nhựa, trong khi phthalates được thêm vào để tăng độ bền và tính dẻo. Trước đây BPA thường được tìm thấy trong chai nước, bình sữa em bé (hiện nay đã ít hơn), hộp đựng thực phẩm và lớp lót của lon thực phẩm và đồ uống. Phthalates có trong nhiều sản phẩm như sàn nhựa vinyl, đồ chơi nhựa, các sản phẩm chăm sóc cá nhân (kem dưỡng da, dầu gội, son môi), thậm chí một số đồ uống như chất tạo độ đục.

Tại Đài Loan (Trung Quốc) khoảng 15 năm trước, việc có chất phthalates được phát hiện có trong đồ uống từng gây quan ngại lớn. “Chúng từng được cho thêm vào đồ uống như trà sữa vì giá rẻ và tạo ra vẻ ngoài có màu đục hấp dẫn”, ông Ming Hung Wong nói. Phthalates được ưa chuộng vì hiệu quả về chi phí, song điều quan ngại là các hóa chất này có thể ngấm vào đồ uống và thực phẩm con người tiêu thụ. Các hóa chất này đều được phân loại là chất gây rối loạn nội tiết, can thiệp vào chức năng nội tiết tố gây ảnh hưởng khả năng sinh sản ở người và động vật. Chúng cũng đồng thời gây ra các vấn đề về phát triển như dậy thì sớm ở trẻ em gái, chậm lớn ở bé trai. Bên cạnh đó các hóa chất này gây tác động đến sức khỏe như béo phì, bệnh tim mạch, tác động gan, thận, phổi…

Thông qua kết quả từ ba dự án, giáo sư đầu ngành lĩnh vực khoa học môi trường chỉ ra những các vấn đề nghiêm trọng liên quan đến việc sử dụng quá mức và sử dụng sai mục đích nhựa và các hóa chất độc hại. Ông dẫn ví dụ về túi nhựa đi kèm đồ uống và thực phẩm, như túi đựng bánh mì, bánh ngọt và bánh bao, hay việc hâm nóng thức ăn bằng lò vi sóng trong hộp nhựa… có thể làm tăng nguy cơ các hóa chất này “ngấm” vào thức ăn, đồ uống.

GS Ming Hung Wong cho hay cần thực hiện các biện pháp quản lý bền vững nhằm giảm thiểu tác động bất lợi các hóa chất này. Ông gợi ý giảm ô nhiễm công nghiệp bằng cách đặt ra các quy định, áp dụng quy trình sản xuất sạch hơn và cải thiện hệ thống quản lý chất thải.

“Chúng ta nên đặt mục tiêu giảm thiểu ô nhiễm và tái chế chất thải trong điều kiện an toàn. Đầu tư vào các nguồn năng lượng tái tạo và giáo dục công chúng cũng là những bước quan trọng”, ông nhấn mạnh.

PGS. TS Từ Bình Minh, Khoa Hóa học, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc Gia Hà Nội, đồng tình. Ông dẫn kết quả nghiên cứu phát hiện hàm lượng cao của nhóm chất mới nổi EDCs như Phthalates, siloxanes, bisphenols A được sử dụng trong nhiều sản phẩm nhựa, dệt may, mỹ phẩm (dầu gội đầu, chất tạo bóng) hay phụ gia nhiên liệu.

Nhóm nghiên cứu tại Đại học Khoa học tự nhiên thực hiện quan trắc bằng cách thu thập 9 loại mẫu môi trường, thu thập hơn 2.650 mẫu tại điểm nóng ô nhiễm. Nghiên cứu sàng lọc hơn 900 chất ô nhiễm hữu cơ trong mẫu không khí bị động và bụi lắng bằng phương pháp định tính và định lượng tự động dùng có sở dữ liệu khối phổ (GC-MS). Kết quả chỉ ra các hóa chất dân dụng (phthalates, chống oxi hóa…) chiếm hàm lượng cao trong không khí. Nhóm chất phthalates và siloxanes trong không khí trong nhà gấp 2-6 lần so với ngoài trời, đặc biệt cao vượt trội tại các tiệm làm tóc, nhà ở.

“Liều lượng hấp thu của các nhóm chất này đối với trẻ em cao hơn so với người lớn do trọng lượng cơ thể thấp, cho thấy mức rủi ro phơi nhiễm cao hơn đối với nhóm trẻ em”, ông nói.

GS Minh cũng cho hay Việt Nam đặc biệt quan tâm nghiên cứu về hợp chất ô nhiễm hữu cơ khó phân hủy (POPs) và các chất gây rối loạn nội tiết (EDCs). Việt Nam đã huy động thành công hơn 16 triệu USD trong nâng cao năng lực xử lý chất ô nhiễm thông qua hàng loạt dự án. Đặc biệt chương trình nghiên cứu Quan sát Vẹm Xanh trong khu vực châu Á – Thái Bình Dương đã giúp làm sáng tỏ bức tranh tổng thể về ô nhiễm POPs, cho thấy hàm lượng thuốc trừ sâu DDTs cao trong hầu hết các mẫu môi trường ở Việt Nam. Các nghiên cứu gần đây còn cho thấy các khu vực thu gom tái chế thủ công chất thải rắn như chất thải điện tử, nhựa và phương tiện giao thông cũ là nguồn phát thải đáng kể của các chất chống cháy PBDEs và nhóm PAHs với hàm lượng cao trong mẫu môi trường và mẫu sinh phẩm người.

Theo ông kinh nghiệm thu được từ chương trình nghiên cứu toàn cầu thành công cho thấy xu hướng cần ưu tiên là tập hợp mạng lưới các phòng thí nghiệm chất lượng cao trong quy mô khu vực và toàn cầu.

GS Kenneth Leung, Đại học Thành phố Hong Kong (Trung Quốc) giới thiệu giải pháp giám sát các chất gây ô nhiễm ưu tiên và các chất gây ô nhiễm hóa học đáng lo ngại mới (CEC). Với nguyên tắc “đo lường để cải thiện”, ông dẫn chứng thành tựu nghiên cứu ô nhiễm biển và độc học sinh thái ở Hong Kong trong 30 năm qua, đồng thời nêu trường hợp thực tế cho thấy cải thiện chất lượng môi trường thành công nhờ các biện pháp can thiệp quản lý đối với các chất gây ô nhiễm ưu tiên (chất ô nhiễm nguy hại) và mới nổi.

Theo Kenneth Leung, ngày nay việc giám sát ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường có tiến bộ đáng kể nhờ thúc đẩy bởi các công nghệ và công cụ mới. “Những tiến bộ này đã cách mạng hóa khả năng phát hiện và định lượng các chất gây ô nhiễm CEC ở nồng độ cực thấp và cho phép phát triển các công cụ để theo dõi nguồn chất gây ô nhiễm và đánh giá rủi ro môi trường”, ông cho hay.

PGS. TS Từ Bình Minh kỳ vọng thông qua sự kết nối của VinFuture, các nhóm nghiên cứu trong nước có cơ hội hợp tác với Giáo sư Kenneth Leung người đứng đầu chương trình Giám sát cửa sông Toàn cầu (GEM). Chương trình này liên quan đến việc thu thập các mẫu trầm tích và nước từ các cửa sông trên toàn thế giới, với hơn 100 quốc gia tham gia.

Như Quỳnh

Thông tin được Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP HCM Nguyễn Việt Dũng chia sẻ chiều 19/6.

Theo Nghị quyết 98, hiệu lực từ 1/8/2023, TP HCM được thử nghiệm có kiểm soát các giải pháp công nghệ mới trong phạm vi khu công nghệ cao, khu công nghệ thông tin tập trung, trung tâm đổi mới sáng tạo. Theo ông Dũng, việc thử nghiệm công nghệ mới được coi lĩnh vực phức tạp vì chưa có trong các quy định hiện hành. Trong một năm qua, Sở Khoa học và Công nghệ đã triển khai nhiều hội thảo tham vấn các ý kiến chuyên gia về cơ chế thử nghiệm công nghệ. Dựa trên cơ sở này, Sở xây dựng để án thử nghiệm hai công nghệ mới là máy bay không người lái (drone) và xe tự hành.

Tuy nhiên, theo ông Dũng, việc thử nghiệm donre cần cấp phép tần số hoạt động, đảm bảo yếu tố về an ninh quốc phòng… Do đó, Sở Khoa học và Công nghệ TP HCM sẽ tham mưu thành phố trong việc hiệp thương với Bộ Quốc phòng và các cơ quan liên quan trong các thủ tục thử nghiệm drone tại địa phương. Về thử nghiệm xe tự hành, dự kiến sẽ tổ chức thực hiện tại Khu công nghệ cao, trung tâm đổi mới sáng tạo… “Đề án thử nghiệm hai công nghệ này đang được chúng tôi hoàn thiện, kỳ vọng sẽ trình HĐND TP HCM vào kỳ họp tháng 7 tới”, ông Dũng nói.

Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP HCM cho biết, mới đây Ban thường vụ Thành ủy TP HCM và Ban cán sự Đảng Bộ Khoa học và Công nghệ lần đầu tiên ký kết biên bản ghi nhớ để phối hợp xây dựng, thử nghiệm một số cơ chế chính sách thúc đẩy khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo. Hai bên cùng phối hợp thử nghiệm các chính sách mới tại TP HCM. Việc thử nghiệm là cơ sở giúp Bộ trình cấp trung ương hoàn thiện chính sách khoa học công nghệ thời gian tới. Hiện, Sở Khoa học và Công nghệ TP HCM tham mưu UBND thành phố hoàn thiện kế hoạch thực hiện để triển khai các bước tiếp theo.

Cùng với triển khai cơ chế thử nghiệm công nghệ mới, dự kiến trong kỳ họp HĐND tháng 7, Sở Khoa học và Công nghệ TP HCM tham mưu UBND thành phố trình chính sách về miễn giảm thuế cho doanh nghiệp khởi nghiệp. Đây là động thái cụ thể hóa Nghị định 11 của Chính phủ ban hành hồi đầu năm quy định doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, tổ chức khoa học và công nghệ, trung tâm đổi mới sáng tạo và các tổ chức trung gian hỗ trợ khởi nghiệp có thu nhập từ hoạt động khởi nghiệp đổi mới sáng tạo tại TP HCM được miễn thuế với khoản thu này.

Theo công bố năm 2024 của StatupBlink (tổ chức uy tín chuyên nghiên cứu các hệ sinh thái đổi mới sáng tạo toàn cầu), TP HCM xếp thứ 111 trong 1.000 thành phố, có chỉ số hệ sinh thái đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp tốt nhất. Ông Dũng tin tưởng với các chính sách mới, sự nỗ lực hệ sinh thái, TP HCM sẽ tăng thứ hạng lên 100 trong vài năm tới. Thành phố cũng sắp vận hành Trung tâm đổi mới sáng tạo khởi nghiệp đặt tại số 123 Trương Định, quận 3. Trung tâm đang trong giai đoạn hoàn thiện khung pháp lý, dự kiến hoạt động vào quý 3 hoặc 4 năm nay.