Ông Khỏe, 60 tuổi, học chưa hết lớp 8 nhưng với đam mê sáng chế đã đầu tư thời gian, công sức trong hơn hai năm để chế tạo thiết bị bắt muỗi

Ý tưởng khởi nguồn từ năm 2016, khi ông thành lập công ty cung cấp giải pháp sấy bằng nhiệt mặt trời. Khi lắp hệ thống sấy cho khách, ông nhận thấy hầu như nơi nào cũng đối mặt với muỗi hoành hành, đặc biệt mùa mưa. Các giải pháp dùng vợt điện, nhang chống muỗi hay hóa chất “ít nhiều không đảm bảo an toàn, gây tác dụng phụ với người dễ bị dị ứng như người già, trẻ em”, ông nghĩ. Năm 2022, trong một lần mở quạt nước để vệ sinh, ông phát hiện nhiều muỗi bay ra từ két chứa nước làm mát. Tháo dụng cụ chứa nước quạt, ông thấy có nhiều lăng quăng bơi trong đó. “Tôi nghĩ đến việc làm dụng cụ bắt muỗi từ phát hiện này”, ông Khỏe nói.

Không có kiến thức chuyên môn, ông Khỏe lên mạng tìm hiểu tập tính sinh học của muỗi. Ông nhận ra, các giải pháp đang có hiện nay chỉ tiêu diệt được muỗi trưởng thành, còn việc sinh sản, tăng sinh số lượng của chúng chưa được quan tâm, phòng chống tận gốc. Nhận thấy, muỗi có đặc điểm sinh sản, đẻ trứng ở những nơi đọng nước, chỗ tối ông chế tạo thiết bị bắt muỗi bằng việc ngăn chặn chúng tăng số lượng thông qua việc đẻ trứng.

Ông thiết kế bẫy bắt muỗi dạng hình trụ, làm bằng nhựa in 3D. Sản phẩm gồm hai phần chính gồm nơi cho muỗi mẹ đẻ trứng và khu vực chứa lăng quăng sau khi nở. Khi người dùng đổ nước vào bẫy, nước sẽ là thu hút cho muỗi mẹ đến đẻ trứng. Trong khu vực đẻ trứng có cấu tạo dạng phễu, đáy có khe hở. Trong 3 – 4 tuần, trứng sẽ nở thành lăng quăng và chúng sẽ đi theo khe hở đến khu vực chứa. Do không có thức ăn và không thể thoát ra ngoài bởi toàn bộ khu vực này đã được bịt kín, lăng quăng sẽ chết sau vài ngày, xác sẽ rơi xuống đáy bình. Khi bẫy bắt muỗi có nhiều cặn ở đáy, người dùng sẽ vệ sinh và đổ nước để sử dụng tiếp. “Đặc tính của muỗi là thích đẻ trứng nơi nước sạch, nên sản phẩm này rất phù hợp để bắt muỗi”, ông Khỏe nói.

Trong quá trình chế tạo, ông nói việc thiết kế khe hở để lăng quăng bơi xuống khu vực chứa là khó khăn nhất. Khe hở không quá nhỏ để lăng quăng có thể chui qua, nhưng cũng không quá lớn khiến chúng có thể bơi trở lại khu vực đẻ trứng. Trong khoảng 6 tháng, ông thử nghiệm nhiều kích thước khe hở để tìm ra độ rộng tối ưu. Phần khung nhựa, ông đặt hàng in 3D để tiết kiệm chi phí mỗi khi điều chỉnh các thông số kỹ thuật. Thử nghiệm thực tế cho thấy, sau khoảng 3 tháng, thiết bị có thể bắt 50 – 70 lăng quăng và hàng trăm trứng.

Nhà sáng chế 60 tuổi nói, sẽ dành tặng sản phẩm cho mỗi gia đình dùng trong 1 – 3 tháng để đánh giá. Khi tặng sản phẩm, ông sẽ khảo sát vị trí, môi trường xung quanh khu vực và tư vấn vị trí đặt bẫy hợp lý, đạt hiệu quả cao nhất. Ông dự kiến bán sản phẩm với giá 100.000 đồng để phục vụ người dân. “Chính quyền từng nhiều lần tuyên truyền về việc không có lăng quăng, không có sốt xuất huyết. Sản phẩm của tôi có thể góp phần thực hiện mục tiêu này”, ông Khỏe nói. Sản phẩm bẫy muỗi của ông Khỏe được Cục Sở hữu Trí tuệ cấp bằng giải pháp hữu ích năm hồi đầu năm 2023.

Kể chuyện nghỉ học khi mới lớp 8, ông nói, đó là “quyết định có phần nông nổi”. Khi đó học lực của ông vào loại khá giỏi. Năm học đó, ông bị ốm phải vào bệnh viện hai tuần. Khi ra viện, ông trở lại trường và phải nhận điểm 2 của cô giáo khi không đáp được bài. Ông xấu hổ và buồn đến mức quyết định nghỉ học và bôn ba làm kinh doanh nhiều lĩnh vực. “Khi ra đời, tôi tự học để sinh tồn và tự dặn mình phải học nhiều hơn nữa để bù lại khoảng thời gian mình nghỉ học giữa chừng”, ông Khỏe nói.

Anh Nguyễn Văn Khanh, 40 tuổi, trú huyện Bình Chánh, đánh giá sản phẩm có giá 100.000 đồng là rất vừa túi tiền người dân. Khi dùng lâu có thể đem vệ sinh và tái sử dụng, an toàn cho con người và môi trường so với các phương pháp diệt muỗi truyền thống.

Thạc sĩ Trần Phi Hùng, chuyên gia ký sinh trùng và côn trùng, nguyên giảng viên Khoa Sinh học và Công nghệ sinh học, trường Đại học Khoa học Tự nhiên TP HCM cho biết, bẫy muỗi tác giả hướng đến là loài truyền sốt xuất huyết cho người. Muỗi sốt xuất huyết có đặc tính hay hoạt động ban ngày, thích đẻ trứng trong vật chứa nhỏ, trong bóng mát và hơi tối, phù hợp với giải pháp tác giả đưa ra.

Tuy nhiên, ông Hùng cho rằng, với những nơi có mật độ cao, chỉ cần một đến hai ngày chúng sẽ đẻ trứng nhiều ở các vật chứa có đặc điểm trên chứ không riêng gì vị trí có bẫy.

Theo ông Hùng tác giả cần thêm giải pháp phụ trợ để thu hút muỗi đẻ trứng trong bẫy của mình. “Cần có so sánh vật chứa bắt muỗi của tác giả với các vật chứa khác để rõ tính hiệu quả hơn”, ông nói, với mỗi loài muỗi chúng sẽ có tập tính đẻ trứng khác nhau. Có loài muỗi đẻ trứng trên nước tĩnh, nước chảy chậm hay nước chảy nhanh. Có loài thích sinh sản nơi nước sạch, nhưng cũng có loài đẻ ở nước bẩn, nơi chứa có bóng mát… Tùy thuộc vào đặc tính từng loài để có thể có phương pháp bẫy phù hợp.

Chuyên gia cho rằng, ngoài phương pháp này có thể sử dụng bẫy muỗi bằng ánh sáng để thu hút chúng vào ban đêm. Các phương pháp bẫy muỗi tự nhiên thường an toàn, song thạc sĩ Hùng cho rằng muỗi nói riêng hoặc các loài côn trùng có hại nói chung thì phương pháp diệt trừ bằng hóa học được coi là nhanh, rẻ tiền nhất. Song, sử dụng hóa chất sẽ có những ảnh hưởng đến tự nhiên và con người nên cần sử dụng với liều lượng hợp lý.

Hà An – Công Khang/VNEXPRESS

Rìa phía đông của dãy núi Black Forest, Đức, ngay bên ngoài thị trấn Trung Cổ Rottweil, có một công trình kiến trúc kỳ lạ – một tòa nhà chọc trời không người ở. Tòa nhà này mang tên TK Elevator Testturm, cao 246 m và là một trong những tòa nhà cao nhất nước Đức.

Tuy nhiên, sự thiếu vắng các cửa sổ cho thấy tòa nhà chọc trời này không chứa văn phòng hay căn hộ cao cấp. Mục đích chính của tòa nhà nằm ẩn sâu bên trong: 12 hố thang máy dùng để thử nghiệm các mẫu thang máy mới nhất.

Ngoài TK Elevator Testturm, nhà sản xuất thang máy Đức TK Elevator cũng có tháp thử nghiệm cao 128 m ở Atlanta và cao 248 m ở Trung Sơn, Trung Quốc. Các tháp thử nghiệm vẫn có thể cao hơn nữa. Ví dụ, Tháp H1 do tập đoàn Nhật Bản Hitachi xây tại Quảng Châu, Trung Quốc, cao tới 289 m. Đây là một trong những tòa nhà cao nhất ở thành phố đầy rẫy nhà chọc trời này, thậm chí sẽ nằm trong số 25 tòa nhà cao nhất thành phố New York và cao thứ ba Los Angeles.

“Lý do chính và quan trọng nhất khiến các tháp thử nghiệm tồn tại là xác minh một số chức năng an toàn nhất định chỉ có thể thực hiện trong môi trường thực tế”, Tomio Pihkala, giám đốc công nghệ tại nhà sản xuất thang máy Phần Lan Kone, cho biết.

Kone, công ty lắp đặt thang máy tại Taipei 101 (tòa nhà cao nhất thế giới năm 2004 – 2010), mở cửa tháp thử nghiệm đầu tiên tại Hyvinkää, Phần Lan, năm 1967. Kể từ đó, công ty đã xây thêm 4 tháp thử nghiệm nữa, trong đó tòa cao nhất hoàn thành tại Côn Sơn, Trung Quốc, năm 2015 với chiều cao 236 m.

“Trong tháp thử nghiệm, chúng tôi tăng cường những điều kiện vận hành thực tế của thang máy và loại bỏ sự hiện diện của người dùng bình thường. Đây cũng là một địa điểm tuyệt vời để xác minh chất lượng, sự thoải mái và độ tin cậy của thang máy”, Pihkala giải thích.

Trong các bài kiểm tra an toàn có một bài mô phỏng tình huống rơi tự do. “Đó không phải là thang máy thực sự mà là một vật khối lượng tương đương. Đây là lúc hệ thống phanh khẩn cấp và thiết bị an toàn phải kích hoạt để dừng thang máy một cách an toàn, đảm bảo không người nào bên trong bị thương”, Pihkala cho biết.

Một số tháp thử nghiệm đặc biệt cao vì đa số thang máy hiện đại đều nhanh đến mức chúng nhanh chóng chạy hết đường. “Khi có thang máy nhanh hơn, bạn cần một tháp thử nghiệm cao hơn. Thang máy tốc độ cao di chuyển với tốc độ hơn 9 m mỗi giây và để thử nghiệm loại thang máy đó, bạn cần đủ không gian để tăng đến tốc độ tối đa, sau đó giảm tốc”, Pihkala nói thêm.

Tuy nhiên, xây dựng hướng lên trên không phải lựa chọn duy nhất. Thực tế, cơ sở thử nghiệm thang máy dài nhất thế giới nằm dưới lòng đất. Tọa lạc tại Tytyri, Phần Lan, công trình này là một phần của mỏ đá vôi đang hoạt động và đạt độ sâu gần 350 m. “Đây là một điều độc đáo trong ngành. Chúng tôi đã đạt được thỏa thuận sử dụng một số hố trong mỏ, giúp thử nghiệm thang máy cho những tòa nhà cao tới một km”, Pihkala nói.

Tại cơ sở này, thang máy có thể thử nghiệm ở tốc độ lên đến 19 m mỗi giây. Trong các thử nghiệm rơi tự do, khung thang máy nặng 9.980 kg đạt tới 26 m mỗi giây. Tổng cộng, mỏ có 11 hố với tổng chiều dài gần 1,6 km.

Giống như mọi tòa nhà chọc trời, các tháp thang máy cần chịu được gió mạnh, yếu tố có thể gây rung lắc và ảnh hưởng đến những điều kiện thử nghiệm. Vì vậy, một số tháp trang bị bộ giảm chấn khối lượng – về cơ bản là một quả lắc khổng lồ chống lại sự rung lắc do thời tiết khắc nghiệt, thậm chí động đất, gây ra. Khoảng 1/3 trong số 20 tòa nhà cao nhất thế giới lắp đặt thiết bị này.

Tuy nhiên, với các kỹ sư muốn thử nghiệm công nghệ thang máy trong điều kiện khắc nghiệt, bộ giảm chấn khối lượng này cũng có thể được sử dụng theo cách hoàn toàn ngược lại – tạo ra sự rung lắc. Tháp TK Elevator Testturm ở Rottweil có bộ giảm chấn khối lượng nặng 200 tấn được treo bằng 4 dây cáp thép, có thể dịch chuyển nhờ hai động cơ. Nó tạo ra dao động mô phỏng gió và động đất – hai trong những thách thức lớn nhất khi phát triển thang máy.

Thu Thảo (Theo CNN)

Một khoang phóng xạ bị bỏ quên được những người tìm thấy nó sau đó cho rằng đó là kim loại phế thải và bán đi, bắt đầu chuỗi sự kiện dẫn tới hơn 112.000 người phải tầm soát nhiễm phóng xạ và 4 người tử vong, theo IFL Science.

Tai nạn Goiânia bắt đầu khi một viện xạ trị tư nhân chuyển đi và bỏ lại một thiết bị chữa bệnh có chứa cesium-137 mà không thông báo cho nhà chức trách. Thiết bị phóng xạ nằm tại chỗ trong suốt quá trình phá dỡ cơ sở. Sau này, nó được hai thiếu niên phát hiện và chở về nhà để tìm cách tháo rời, để lộ thành phần độc hại. Theo báo cáo sơ bộ của Cơ quan năng lượng nguyên tử quốc tế (IAEA), nguồn phóng xạ nằm ở dạng muối caesium chloride dễ hòa tan và phân tán, gây ô nhiễm môi trường. Đó là khởi đầu cho một trong những tai nạn phóng xạ nghiêm trọng nhất từng diễn ra.

Sau khi khoang chứa bị vỡ, hai thiếu niên bắt đầu bán các bộ phận cho người buôn đồng nát, trong đó có khối chất phóng xạ cesium-137 phát sáng màu xanh dương trong bóng tối. Vật thể thu hút nhiều người thân và bạn bè của người đó tới chiêm ngưỡng. Sau đó, họ thích thú mang về nhà những mẫu vật lớn cỡ hạt gạo. Khoảng 5 ngày sau, mọi người bắt đầu trải qua các triệu chứng đầu tiên. Họ gặp vấn đề ở dạ dày – ruột nhưng không hề biết đó là kết quả do phóng xạ, nhưng khi một người dân trình khoang thiết bị cho cơ quan y tế cộng đồng, mức độ nghiêm trọng của tình huống trở nên rõ ràng.

Chính quyền địa phương phải trưng dụng một sân vận động làm nơi tập trung người nhiễm phóng xạ và bị thương. Tổng cộng khoảng 112.000 người được theo dõi, trong đó phát hiện 249 người nhiễm phóng xạ ở bên ngoài hoặc trong cơ thể. Hơn 20 người phải nhập viện và 4 người tử vong do hội chứng bức xạ cấp tính.

Ước tính nạn nhân chịu ảnh hưởng tồi tệ nhất tiếp tục với lượng phóng xạ khoảng 4,5 – 6 Gray (Gy). Theo Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh, một người có nguy cơ mắc hội chứng bức xạ cấp tính khi tiếp xúc với 0,7 Gy, do đó các nạn nhân của tai nạn ở Goiânia trở thành những người nhiễm phóng xạ nặng nhất trong lịch sử.

Kết quả kiểm tra máu từ 110 người liên quan tới tai nạn Goiânia hé lộ mức độ nhiễm phóng xạ từ 0 tới 7 Gy. Tuy có những biện pháp điều trị cho người tiếp xúc với cesium, tổn thương mà nó gây ra cho mô cơ thể có nghĩa ngay cả người sống sót cũng có khả năng mắc bệnh sau này, bao gồm ung thư. Theo nghiên cứu công bố trên tạp chí Clinical Toxicology, cesium-137 tiến vào cơ thể thông qua tiêu hóa hoặc hít thở. Đồng vị này giải phóng phóng xạ beta và gamma, cả hai dạng phóng xạ ion hóa này đều phá hủy mô sống.

Tai nạn Goiânia là minh chứng cho thấy việc xử lý một thiết bị phóng xạ y tế có thể khiến gần như cả thành phố bị ô nhiễm. Thiết bị như vậy có thể trở thành mối đe dọa đối với đời sống con người trong hàng chục nghìn năm.

An Khang (Theo IFL Science)

Đầu thập niên 70, nghề nuôi cá chép ở Việt Nam suy thoái nghiêm trọng do giống dần bị thoái hóa. Cá giống không bán được, người dân không còn mặn mà với việc nuôi cá khiến ngành thủy sản phải tìm giải pháp cải thiện giống và phát triển các chương trình lai tạo cá chép.

Lúc bấy giờ, Việt Nam có 8 loài cá chép, trong đó cá chép trắng được nuôi phổ biến nhất. Cá chép bản địa có sức chống chịu tốt nhưng tốc độ sinh trưởng chậm, thành thục sớm. Để cải tạo giống, cần lai tạo cá bản địa với các dòng có ưu điểm sinh trưởng nhanh như của Hungary. TS Vũ Kim Cầu, khi đó là nghiên cứu sinh về cá chép duy nhất của Việt Nam tại Hungary, đã được Đại sứ quán Việt Nam tại Budapest giao nhiệm vụ đưa cá chép Hungary về nước.

Đầu tháng 2/1974, ông đến Viện Nghiên cứu Cá Szarvas để khảo sát quy trình sinh sản, nuôi dưỡng cá và nghiên cứu kỹ thuật vận chuyển cá sống. Việc đưa vật nuôi ra nước ngoài thời đó cần có sự phê duyệt của Bộ Nông nghiệp Hungary và giấy kiểm dịch. Nhờ khả năng ngoại giao, ông đã thuyết phục được Viện Szarvas tặng Việt Nam hơn một vạn cá chép giống, cùng các thủ tục xuất khẩu và giấy kiểm dịch bằng bốn ngôn ngữ: Hungary, Nga, Anh và Đức. Các chuyên gia từ Hungary, Ba Lan, và Tiệp Khắc cũng hỗ trợ ông trong việc ươm nuôi cá bột thành cá giống kích thước 1,5-2 cm và thử nghiệm thời gian vận chuyển bằng túi nylon chứa oxygen.

Ông đóng gói 10 túi nylon, mỗi túi nặng 20 kg, chứa hơn một vạn cá chép giống ra sân bay. Chuyến bay của hãng MALEV đưa ông và lô cá từ Budapest sang Berlin. Tại sân bay Berlin, ông bị hãng Lufthansa từ chối vận chuyển do thiếu chi phí. Sứ quán Việt Nam khi đó mới chỉ thanh toán cước vận chuyển từ Budapest đến Berlin.

Thời gian chờ chỉ còn một giờ, nếu không giải quyết kịp, cá sẽ chết và nhiệm vụ thất bại. “Nhà nước không có giống cá này, và không phải lúc nào cũng có cơ hội xin được giống mới để bổ sung vào quỹ gene thủy sản, đặc biệt phục vụ cho các chương trình lai tạo cá chép ở Việt Nam” TS Vũ Kim Cầu nhớ lại.

Lúc đó, do là ban đêm, ông không thể liên hệ với Đại sứ quán Việt Nam tại Budapest. Một mình ở sân bay Berlin, không biết tiếng Đức, ông Cầu như “ngồi trên đống lửa”. Chỉ còn khoảng 40 phút là máy bay cất cánh, ông quyết định tìm giám đốc sân bay để nhờ hỗ trợ. Tuy nhiên, không có phiên dịch khiến việc tìm trợ giúp trở nên khó khăn. May mắn sau đó ông cũng tìm được một nhân viên hàng không biết tiếng Hungary đồng ý làm phiên dịch và hướng dẫn ông đến gặp giám đốc sân bay.

Nhờ lời thuyết phục chân thành rằng đây là món quà hữu nghị của Hungary dành cho Việt Nam, hãng Lufthansa đồng ý chở lô cá về Hà Nội. Những túi cá giống sau đó được chuyển cho Trạm Nghiên cứu Cá nước ngọt (nay là Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản I). “Những con cá này phát triển tốt, bổ sung vào quỹ gene cá chép ở Việt Nam, mở ra bước ngoặt cho ngành nuôi trồng thủy sản”, TS Cầu nói.

Với nguồn cá chép giống này, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản I, dưới sự dẫn dắt của TSKH Trần Mai Thiên, đã triển khai đề tài “Lai kinh tế cá chép Hung và cá chép Việt”. Đề tài kết thúc vào năm 1977, các nhà khoa học tạo ra được giống cá chép mới có đầu nhỏ, tỷ lệ thịt cao và sinh trưởng nhanh. Trong điều kiện bình thường, cá chép một năm tuổi đạt trọng lượng từ 0,8 đến 1 kg, gấp đôi so với cá chép thường. Nhờ đó, nghề nuôi cá chép ở Việt Nam khởi sắc vào cuối thập niên 70.

Trong chương trình chọn giống cá chép Việt Nam do Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản I thực hiện từ 1984 -1995, cá chép Hungary được lai với cá chép trắng Việt Nam và cá chép vàng Indonesia. Theo nghiên cứu của GS.TSKH Trần Mai Thiên, sau 5 thế hệ chọn lọc, tốc độ tăng trưởng của cá chép lai tăng 33% so với ban đầu. Đến nay, thế hệ V1, kết quả lai tạo giữa cá chép Việt Nam, Hungary và Indonesia là thế hệ chọn lọc thứ 6, được nuôi phổ biến ở Việt Nam và mang lại giá trị kinh tế cao.

TS Vũ Kim Cầu, 82 tuổi, người Hải Dương. Ông tốt nghiệp trường Đại học Nông nghiệp, sau đó làm việc tại Tổng cục Thủy sản. Từ 1981-2002, ông công tác tại Viện Khoa học Việt Nam, là cộng tác viên khoa học tại Đại học Szent Istvan, Hungary (1991-1999).

Hướng nghiên cứu chính của TS Vũ Kim Cầu tập trung vào sinh hóa, dinh dưỡng và protein, với các ứng dụng trong nuôi trồng thủy sản. Việc ông đưa cá chép Hungary về Việt Nam góp phần làm phong phú thêm sự đa dạng di truyền của quần thể cá chép Việt Nam, đặt nền tảng cho nuôi trồng thủy sản bền vững, năng suất cao.

Nhật Minh