Khởi nghiệp trong lĩnh vực KH&CN đang phát triển mạnh. Các công ty khởi nghiệp công nghệ lớn như Facebook, Google, Uber… được định giá hàng tỷ USD. Không nằm ngoài làn sóng đó, Việt Nam cũng đã có những startup được định giá cao như Vatgia, VNG hay Topica.
Trên khắp thế giới, phát triển khoa học và công nghệ (KH&CN) được nhìn nhận là yếu tố then chốt để phát triển kinh tế. Tại Việt Nam, đây cũng được xem là một trong ba khâu đột phá chiến lược, là đòn bẩy quyết định thành công tái cơ cấu kinh tế, đổi mới mô hình tăng trưởng, tăng năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.
Xu hướng khởi nghiệp trong lĩnh vực KH&CN
Các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực KH&CN là yếu tố cốt yếu của thị trường KH&CN. Đây là loại hình doanh nghiệp có hoạt động nghiên cứu, ứng dụng các kết quả KH&CN vào hoạt động sản xuất, kinh doanh, không ngừng cải tiến quy trình sản xuất, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm.
Công ty cổ phần cơ khí và vật liệu xây dựng Thanh Phúc – doanh nghiệp KH&CN đi đầu tại Hải Phòng về dây chuyền sản xuất gạch không nung và vật liệu xây dựng. Ảnh: Nguyễn Tiến
Đó có thể là doanh nghiệp trực tiếp nghiên cứu KH&CN và thương mại hóa các kết quả hoặc có chức năng chính là thương mại hóa các kết quả KH&CN được tạo ra tại các viện, trường hoặc các tổ chức KH&CN khác. Có thể kể tên một số doanh nghiệp nổi bật như: Công ty cổ phần giống cây trồng Quảng Ninh, Tổng Công ty giống cây trồng Thái Bình, Công ty cổ phần giống cây trồng Trung ương, Công ty TNHH Thiên Dược…
Một thành phần quan trọng khác trong thị trường KH&CN là doanh nghiệp khởi nghiệp KH&CN. Để trở thành một doanh nghiệp lớn mạnh, doanh nghiệp KH&CN phải trải qua khoảng thời gian dài đầu tư nghiên cứu và phát triển, đưa sản phẩm thử nghiệm ra thị trường, mở rộng thị trường, gọi vốn để mở rộng sản xuất. Mấu chốt tiên quyết là doanh nghiệp cần được hỗ trợ để phát triển ở giai đoạn đầu – giai đoạn mà các ý tưởng mới hình thành, các sản phẩm thử nghiệm đang được phát triển. Đó cũng là định nghĩa về doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực KH&CN, là các doanh nghiệp non trẻ nhưng có tiềm năng phát triển lớn.
Doanh nghiệp khởi nghiệp là yếu tố cơ bản để phát triển thành các doanh nghiệp KH&CN lớn mạnh trong tương lai, là các trụ cột vững chắc của nền kinh tế. Trên thế giới, với sự phát triển vượt bậc của KH&CN, khởi nghiệp trong lĩnh vực KH&CN đang phát triển mạnh mẽ. Các công ty khởi nghiệp công nghệ lớn như Facebook, Google, Uber… đã được định giá tới hàng tỷ đôla Mỹ. Không nằm ngoài làn sóng đó, tại Việt Nam cũng đã có những doanh nghiệp khởi nghiệp được định giá cao như Vatgia, VNG hay Topica…
Bà đỡ – có nhưng chưa đủ
Những năm qua, Chính phủ, các bộ, ngành đã nỗ lực thúc đẩy phát triển doanh nghiệp khởi nghiệp, gồm: Ban hành chính sách ưu đãi dành cho phát triển KH&CN, nâng cao năng lực nguồn cung và nguồn cầu công nghệ cả từ phía viện nghiên cứu, trường đại học, nhà sáng chế và các doanh nghiệp, hình thành các tổ chức dịch vụ hỗ trợ trung gian (như vườn ươm công nghệ cao, đề án thương mại hóa công nghệ theo mô hình thung lũng Silicon tại Việt Nam (VSV), sàn giao dịch công nghệ) hay các chương trình thường niên (như hội chợ công nghệ thiết bị – techmart, ngày hội kết nối cung – cầu công nghệ – techdemo, ngày hội khởi nghiệp công nghệ – techfest).
Thành quả đã được phản ánh qua việc chỉ số đổi mới sáng tạo của Việt Nam năm 2015 tăng 19 bậc, đứng thứ 52 trên 141 quốc gia và nằm trong 3 nước dẫn đầu ASEAN. Tuy nhiên, sự phát triển của thị trường KH&CN ở Việt Nam chưa xứng với tiềm năng, các quy định hỗ trợ còn thiếu đồng bộ giữa các cấp. Thị trường vốn chưa phát triển để đáp ứng nhu cầu khởi nghiệp hiện tại.
Sự phát triển môi trường khởi nghiệp gần đây cũng đi kèm với sự phát triển các tổ chức dịch vụ hỗ trợ trung gian – gồm cơ sở ươm tạo, thúc đẩy kinh doanh, không gian làm việc chung (co-working space), quỹ đầu tư, công ty đầu tư. Các quỹ đầu tư lớn như IDG Ventures và CyberAgent Ventures đã đầu tư cho gần 100 startup tại Việt Nam, như Vatgia, Vietnamworks, VNG, Nhaccuatui, Foody v.v… Nhà nước cũng lập Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia năm 2013 nhằm cấp , cho vay, bảo lãnh vốn cho các doanh nghiệp có tiềm năng phát triển cao trong lĩnh vực KH&CN.
Bên cạnh những thuận lợi, khởi nghiệp vẫn là lĩnh vực mới mẻ tại Việt Nam. Các doanh nghiệp khởi nghiệp vẫn gặp nhiều khó khăn khiến môi trường khởi nghiệp chưa bùng nổ như các nước khác. Thứ nhất là sự thiếu đồng bộ trong thi hành chính sách hỗ trợ. Thứ hai là thủ tục phức tạp, làm nản lòng các nhà đầu tư. Thứ ba, các quy định về đầu tư mạo hiểm – thành phần cốt yếu trong hệ sinh thái khởi nghiệp – hoàn toàn chưa có. Thứ tư, nguồn nhân lực tuy dồi dào nhưng không chuyên sâu. Kiến thức khởi nghiệp và kinh doanh của nhân lực kỹ thuật tương đối kém. Đó là những khúc mắc mà các startup và các nhà đầu tư đang mong được tháo gỡ.
Phát triển thị trường khởi nghiệp KH&CN là một trong những bước tiên quyết để bước đầu phát triển doanh nghiệp KH&CN cả về số lượng và chất lượng. Với mục tiêu 5.000 doanh nghiệp KH&CN vào năm 2020, cần có những chính sách đúng đắn và triển khai hiệu quả. Cơ hội và thách thức cho các doanh nghiệp, các quỹ đầu tư, tổ chức trung gian cũng như cơ quan quản lý nhà nước vẫn còn ở phía trước. Việc tận dụng được các cơ hội này là bàn đạp vững chắc cho kinh tế Việt Nam tiến lên – đặc biệt là trong lĩnh vực KH&CN.
TS Từ Minh Hiệu
