Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đầu tháng 6 đã ban hành Kế hoạch hành động chiến lược, dựa trên Nghị quyết số 57 của Bộ Chính trị.

Kế hoạch áp dụng “cách tiếp cận mới theo hướng tập trung, có trọng tâm, trọng điểm”. Theo đó, các nhiệm vụ được tổ chức thành sáu hệ thống, gồm: 5 hệ thống chiến lược trọng yếu và một mệ thống dự án đặc biệt quan trọng.

“Các hệ thống đều được gắn với các Sáng kiến đột phá, có tính định hướng, dẫn dắt, bảo đảm đồng bộ, liên kết chặt chẽ và hỗ trợ lẫn nhau”, kế hoạch nêu.

Hệ thống đổi mới thể chế và quản trị quốc gia (Hệ thống 1) tập trung hiện đại hóa nền quản trị hành chính quốc gia, thông qua việc đẩy mạnh ứng dụng các công nghệ hiện đại, sử dụng hiệu quả, thống nhất dữ liệu quốc gia, kết hợp chặt chẽ với quá trình đổi mới thể chế.

Ba sáng kiến đột phá bao gồm: Đổi mới mạnh mẽ thể chế để gỡ bỏ rào cản về thể chế, chính sách để mở đường cho phát triển; Xây dựng mô hình quản trị dựa trên nền tảng dữ liệu, dịch vụ số và AI; Đẩy mạnh nghiên cứu, phát triển, ứng dụng công nghệ an ninh, quốc phòng dựa trên các nền tảng trí tuệ nhân tạo và người máy, công nghệ tích hợp giám sát hiện trường thời gian thực.

Hệ thống phát triển công nghiệp, tự chủ về công nghệ (Hệ thống 2) tập trung thúc đẩy các hoạt động nghiên cứu, phát triển và chuyển giao tri thức, đổi mới sáng tạo, triển khai Chương trình phát triển công nghệ và công nghiệp chiến lược. Hệ thống có vai trò góp phần hình thành phương thức sản xuất mới dựa trên khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, tạo nền tảng vững chắc để Việt Nam thích ứng với môi trường cạnh tranh toàn cầu.

Sáu sáng kiến trọng điểm của hệ thống gồm: Nghiên cứu và phát triển công nghệ bán dẫn, vật liệu mới; Chương trình năng lượng quốc gia; Nền tảng chia sẻ dữ liệu và trí tuệ nhân tạo quốc gia; Hệ sinh thái sở hữu trí tuệ và chuyển giao tri thức và công nghệ; Ứng dụng công nghệ số, AI và áp dụng mô hình sản xuất thông minh trong doanh nghiệp; Chương trình công nghiệp quốc phòng và an ninh tự chủ, lưỡng dụng và hiện đại.

Hệ thống an sinh và phúc lợi (Hệ thống 3) tập trung xây dựng hệ thống an sinh và phúc lợi xã hội hiện đại, hướng tới mục tiêu xây dựng xã hội văn minh, nâng cao chất lượng sống, bảo đảm người dân hạnh phúc, môi trường sống xanh, sạch, đẹp và an toàn.

Hệ thống gồm sáu sáng kiến đột phá: Y tế thông minh; Giáo dục thông minh; Nông nghiệp bền vững và thông minh; Môi trường xanh và đô thị thông minh; Phong trào “Bình dân học vụ số”; Phát triển con người Việt Nam hạnh phúc.

Hệ thống hạ tầng thông tin và dữ liệu (Hệ thống 4) phát triển hạ tầng, đặc biệt là hạ tầng số, công nghệ số trên nguyên tắc “hiện đại, đồng bộ, an ninh, an toàn, hiệu quả, tránh lãng phí”, đồng thời triển khai Cuộc cách mạng dữ liệu quốc gia, đưa dữ liệu thành tư liệu sản xuất chính, tạo nguồn lực mới cho phát triển, góp phần đưa Việt Nam trở thành quốc gia giàu có về dữ liệu.

Ba sáng kiến đột phá trong hệ thống gồm: Phát triển hạ tầng viễn thông, Internet; Điện toán đám mây và Trung tâm dữ liệu quốc gia; Nền tảng IoT quốc gia.

Hệ thống năng lực sáng tạo và văn hóa đổi mới (Hệ thống 5) tập trung xây dựng hệ sinh thái khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo toàn diện, lấy con người làm trung tâm, tri thức làm nền tảng và văn hóa đổi mới sáng tạo làm động lực, chú trọng việc thu hút và phát triển nhân tài khoa học công nghệ.

Hệ sinh thái này được cấu thành bởi ba trụ cột, gồm: Mạng lưới nghiên cứu phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo; Nguồn nhân lực chất lượng cao; và Văn hóa đổi mới sáng tạo.

Năm sáng kiến đột phá trong hệ thống gồm: Mạng lưới Trung tâm nghiên cứu xuất sắc và phòng thí nghiệm trọng điểm dùng chung; Thu hút và ươm tạo tài năng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo; Nghiên cứu cơ bản và phát triển công nghệ lõi cho máy tính thế hệ tương lai; Nền tảng thông tin và tri thức khoa học công nghệ dùng chung; và Văn hóa đổi mới.

Hệ thống dự án đặc biệt quan trọng (Hệ thống 6) tập trung huy động và ưu tiên nguồn lực quốc gia để tổ chức triển khai thành công một số dự án công nghệ quy mô lớn, có tính đột phá, sản phẩm cụ thể, mang lại tác động mạnh mẽ tới phát triển kinh tế – xã hội và giải quyết các bài toán lớn, mang tính chiến lược của đất nước.

“Việc lựa chọn và phê duyệt các dự án đặc biệt quan trọng được thực hiện trên cơ sở phân tích kỹ lưỡng xu hướng và kinh nghiệm quốc tế, năng lực nội tại của Việt Nam, dự báo nhu cầu thị trường trong nước và quốc tế, xác định vị trí tối ưu của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu, bảo đảm tính khả thi và đánh giá toàn diện về hiệu quả và tác động”, kế hoạch nêu.

Năm sáng kiến trong hệ thống gồm: AI quốc gia; Công nghệ gene chữa bệnh; Công nghệ năng lượng nguyên tử; Công nghệ đường sắt cao tốc Bắc-Nam; Công nghệ chế tạo thiết bị không người lái và robot phục vụ an ninh – quốc phòng và sản xuất tự động.

Về triển khai, kế hoạch đề ra ba giai đoạn, trong đó 2025-2027 là giai đoạn xây dựng nền tảng, tạo đột phá ban đầu. Giai đoạn này tập trung triển khai các nhiệm vụ cấp bách nhằm tạo nền móng về thể chế, hạ tầng, nhận thức và khởi động các sáng kiến có tính lan tỏa cao. Một số sáng kiến được đề cập trong giai đoạn này thuộc các hệ thống 1, hệ thống 2, hệ thống 4, đồng thời khởi động một số sáng kiến của hệ thống 6.

2028-2030 là giai đoạn tăng tốc, mở rộng, tập trung triển khai diện rộng, hoàn thiện các hệ thống và ứng dụng sâu rộng các thành tựu khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số vào mọi mặt đời sống, kinh tế – xã hội. Phần lớn hệ thống, sáng kiến đều được nhắc đến trong giai đoạn này.

2031-2045 được xác định là giai đoạn phát triển nhanh, bền vững và hội nhập sâu rộng. Trên cơ sở tổng kết, rút kinh nghiệm quá trình triển khai các giai đoạn trước, Ban Chỉ đạo Trung ương tổ chức đánh giá toàn diện, làm căn cứ điều chỉnh, cập nhật kế hoạch hành động, xác định lộ trình và các nhiệm vụ trọng tâm phù hợp.

Ngoài ra, Kế hoạch hành động cũng nêu rõ các vấn đề về Giải pháp trọng tâm và đột phá, Tổ chức thực hiện.

Lưu Quý

Theo Space, hãng sản xuất ôtô Nhật Bản Honda phóng và hạ cánh thành công một nguyên mẫu tên lửa tái sử dụng, đánh dấu bước tiến lớn hướng tới khả năng bay vào không gian trong tương lai. Thử nghiệm cất cánh và hạ cánh thẳng đứng (VTOL) kéo dài 56 giây diễn ra tại cơ sở của Honda ở Taiki, Hokkaido, nơi thường được gọi là “thị trấn không gian” của Nhật Bản. Tên lửa do Honda R&D phát triển đạt độ cao 271,4 mét và hạ cánh chỉ cách mục tiêu 37 cm.

Tên lửa tái sử dụng thử nghiệm có chiều dài khoảng 6,3 mét và đường kính 85 cm. Nó có trọng lượng khô là 900 kg và trọng lượng ướt là 1.312 kg. Theo Honda, họ đã đạt các mục tiêu dự kiến trong lần phóng và hạ cánh này, đồng thời thu thập dữ liệu trong quá trình bay lên và hạ xuống. Công ty sẽ tiếp tục tiến hành thêm một lần phóng cận quỹ đạo.

“Dù tên lửa của Honda vẫn đang ở giai đoạn phát triển và chưa có quyết định thương mại hóa công nghệ, Honda sẽ tiếp tục thúc đẩy nghiên cứu cơ bản với mục tiêu thực hiện phóng cận quỹ đạo vào năm 2029”, công ty cho biết.

Theo Interesting Engineering, đây không phải là bước nhảy vọt đột ngột đối với Honda. Công ty lần đầu tiên tiết lộ kế hoạch về tên lửa tái sử dụng năm 2021 và cuối năm ngoái, họ thậm chí thành lập Phòng phát triển không gian tại Mỹ để thúc đẩy hợp tác.

Honda không phải là công ty duy nhất trong lĩnh vực đang phát triển này. Chính phủ Nhật Bản đang tích cực thúc đẩy ngành công nghiệp không gian nhằm tăng gấp đôi quy mô lên hơn 55 tỷ USD vào đầu thập kỷ 2030 thông qua trợ cấp tích cực cho các công ty tư nhân. Điều này khơi dậy một cuộc đua không gian thương mại, thu hút những đối thủ lớn khác trong ngành ôtô như Toyota, công ty đang hướng tới việc tăng cường sản xuất hàng loạt phương tiện phóng.

Trong thập kỷ qua, phương tiện phóng tái sử dụng, nổi bật nhất là Falcon 9 của SpaceX, đã hoàn toàn thay đổi nhiệm vụ không gian thương mại. Xu hướng đó cũng thôi thúc sự phát triển từ nhiều công ty cạnh tranh ở Mỹ như Blue Origin, Châu Âu và Trung Quốc. Năm ngoái, Trung Quốc từng thử nghiệm một tên lửa lấy cảm hứng từ SpaceX trên sa mạc Gobi.

An Khang (Theo Space/Interesting Engineering)

Chiều 18/6, Quốc hội thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa. Một trong những điểm nổi bật của Luật này là sản phẩm hàng hóa đang được phân loại theo nhóm, chuyển sang phân loại theo ba mức độ rủi ro để quản lý. Chính phủ hướng đến ít tiền kiểm và tăng cường giám sát, hậu kiểm.

Cụ thể, sản phẩm, hàng hóa được chia thành rủi ro thấp, rủi ro trung bình, rủi ro cao. Trên cơ sở đó, Chính phủ, bộ quản lý ngành, lĩnh vực sẽ đánh giá và phân loại mức độ rủi ro trung bình, mức độ rủi ro cao gắn với biện pháp quản lý chất lượng tương ứng để đảm bảo tính linh hoạt và khả thi trong thực tế. Sản phẩm, hàng hóa có mức độ rủi ro trung bình, rủi ro cao phải công bố hợp quy hoặc được áp dụng biện pháp quản lý khác theo pháp luật chuyên ngành.

Các đại biểu Quốc hội bấm nút tại hội trường Diên Hồng. Ảnh: Cổng TTĐT Quốc hội

Theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, quy định này phù hợp với thực tiễn và thông lệ quốc tế, giải quyết kịp thời các khó khăn, cắt giảm thủ tục hành chính trong hoạt động kiểm tra chất lượng hàng hóa nhập khẩu; ứng dụng công nghệ trong quản lý chất lượng sản phẩm để phù hợp với bối cảnh hiện nay về chuyển đổi số. Ngoài ra, Luật cho phép thừa nhận kết quả đánh giá chỉ định của các bộ, ngành để giảm thiểu chi phí của tổ chức đánh giá sự phù hợp.

Trên cơ sở phân loại nhóm sản phẩm, cơ quan quản lý nhà nước về chất lượng sẽ áp dụng biện pháp quản lý tương ứng như miễn, giảm kiểm tra hoặc áp dụng phương thức kiểm tra sau khi thông quan (hậu kiểm); kiểm tra trước khi thông quan (tiền kiểm); giảm kiểm tra theo quy định khác của pháp luật.

Để bảo đảm việc quản lý chặt chẽ, Chính phủ quy định tiêu chí đánh giá rủi ro, căn cứ phân loại sản phẩm hàng hóa và trách nhiệm của các bộ, ngành, UBND cấp tỉnh đối với nội dung này. Việc quy định như vậy vừa bảo đảm vai trò của cơ quan chủ trì, vừa đảm bảo tính chủ động của các Bộ quản lý ngành, lĩnh vực, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, tập trung nguồn lực để kiểm soát nhóm hàng có nguy cơ cao và giảm chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp.

Về trách nhiệm quản lý Nhà nước, Luật quy định rõ Bộ Khoa học và Công nghệ chịu trách nhiệm trước Chính phủ, Thủ tướng trong việc thực hiện thống nhất quản lý nhà nước về chất lượng sản phẩm, hàng hóa. Trách nhiệm của các bộ, ngành giao Chính phủ quy định chi tiết. Riêng đối với sản phẩm, hàng hóa thuộc lĩnh vực quốc phòng, an ninh, cơ yếu, bảo đảm bí mật, an ninh quốc gia có những đặc thù riêng, do đó giao cho Bộ trưởng Quốc phòng và Bộ trưởng Công an quy định chi tiết.

Về ứng dụng công nghệ, Luật khuyến khích ứng dụng quản lý chuỗi cung ứng thông qua mã số, mã vạch, truy xuất nguồn gốc, nhãn điện tử và nền tảng số; thu thập, lưu trữ, phân tích dữ liệu phục vụ kiểm tra, kiểm tra sau lưu thông trên thị trường, thanh tra, cảnh báo và xử lý vi phạm. Ngoài ra, Luật quy định áp dụng hộ chiếu số của sản phẩm, nhãn điện tử và thông tin truy xuất nguồn gốc sản phẩm, hàng hóa theo quy định của pháp luật và hướng dẫn của cơ quan có thẩm quyền.

Nhà nước có chính sách thúc đẩy ứng dụng công nghệ và chuyển đổi số trong quản lý chất lượng sản phẩm, hàng hóa; khuyến khích tổ chức, cá nhân đầu tư cơ sở vật chất, hạ tầng dữ liệu và phát triển nguồn nhân lực phục vụ hoạt động.

Luật cũng bổ sung điều khoản về khởi kiện để bảo vệ người tiêu dùng. Theo đó, tổ chức xã hội tham gia bảo vệ người tiêu dùng được quyền khởi kiện vụ án dân sự để bảo vệ quyền lợi chung của người tiêu dùng khi sản phẩm, hàng hóa không phù hợp tiêu chuẩn công bố áp dụng, quy chuẩn kỹ thuật tương ứng gây thiệt hại cho người tiêu dùng theo quy định của pháp luật.

Cơ quan giải quyết tranh chấp có trách nhiệm cung cấp thông tin, tài liệu liên quan đến hành vi vi phạm chất lượng sản phẩm, hàng hóa cho cơ quan kiểm tra chất lượng sản phẩm, hàng hóa và cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền để kịp thời kiểm tra, xử lý và cảnh báo rủi ro theo quy định của pháp luật.

Về truy xuất nguồn gốc, Luật quy định với sản phẩm, hàng hóa có mức độ rủi ro cao, việc truy xuất nguồn gốc là bắt buộc do bộ, cơ quan ngang bộ xác định và có lộ trình thực hiện, bảo đảm tính khả thi, phù hợp với năng lực của doanh nghiệp và đặc thù phát triển của từng ngành hàng.

Luật này có hiệu lực từ ngày 1/1/2026.

Sơn Hà

Theo Conversation, cuối tuần trước, Israel nhắm vào 3 cơ sở hạt nhân quan trọng của Iran, Natanz, Isfahan và Fordow, khiến một số nhà khoa học hạt nhân Iran thiệt mạng. Các cơ sở này được bảo vệ rất kiên cố và chủ yếu nằm dưới lòng đất. Natanz và Fordow là địa điểm làm giàu uranium của Iran, còn Isfahan cung cấp nguyên liệu thô, vì vậy bất kỳ thiệt hại nào đối với những địa điểm này sẽ hạn chế khả năng sản xuất vũ khí hạt nhân của Iran. Để hiểu rõ quá trình làm giàu uranium và tại sao nó gây lo ngại, chúng ta cần biết về đồng vị uranium và việc tách hạt nhân trong phản ứng phân hạch.

Đồng vị là gì?

Tất cả vật chất đều tạo thành từ nguyên tử, các nguyên tử này được tạo ra từ proton, neutron và electron. Số lượng proton là yếu tố quyết định tính chất hóa học của nguyên tử, giúp phân biệt nguyên tố hóa học khác nhau. Nguyên tử có số lượng proton và electron bằng nhau. Ví dụ, uranium có 92 proton trong khi carbon có 6. Tuy nhiên, một nguyên tố có thể có số lượng neutron khác nhau, dẫn tới nhiều phiên bản của nguyên tố đó gọi là đồng vị. Điều này hầu như không ảnh hưởng đến phản ứng hóa học, nhưng phản ứng hạt nhân của chúng có thể rất khác biệt.

Khác biệt giữa uranium-238 và uranium-235

Khi khai thác uranium từ lòng đất, 99,27% là uranium-238 với 92 proton và 146 neutron, chỉ có 0,72% là uranium-235 với 92 proton và 143 neutron (0,01% còn lại là đồng vị khác). Đối với lò phản ứng hạt nhân hoặc vũ khí, cần thay đổi tỷ lệ đồng vị vì trong hai đồng vị chính của uranium, chỉ có uranium-235 có thể hỗ trợ phản ứng dây chuyền phân hạch. Một neutron khiến nguyên tử phân hạch, tạo ra năng lượng và vài neutron khác, dẫn tới phân hạch thêm và tiếp tục như vậy.

Phản ứng dây chuyền này giải phóng lượng năng lượng khổng lồ. Trong vũ khí hạt nhân, mục tiêu là để phản ứng dây chuyền xảy ra trong một phần giây, tạo ra một vụ nổ hạt nhân. Ở nhà máy điện hạt nhân dân sự, phản ứng dây chuyền được kiểm soát. Các nhà máy điện hạt nhân hiện nay sản xuất 9% năng lượng của thế giới. Một ứng dụng dân sự quan trọng khác của phản ứng hạt nhân là sản xuất đồng vị sử dụng trong y học để chẩn đoán và điều trị nhiều bệnh khác nhau.

Mục đích làm giàu uranium

Làm giàu uranium có nghĩa là lấy nguyên tố tự nhiên và tăng tỷ lệ uranium-235 trong khi loại bỏ uranium-238. Dù có vài cách thực hiện, về mặt thương mại, hoạt động làm giàu uranium hiện nay được thực hiện bằng máy ly tâm. Đây cũng là trường hợp tại các cơ sở của Iran. Máy ly tâm hoạt động dựa trên việc uranium-238 nặng hơn khoảng 1% so với uranium-235. Chúng lấy uranium (ở dạng khí) và sử dụng rotor để quay nó với tốc độ 50.000-70.000 vòng/phút, bức tường ngoài của máy ly tâm di chuyển với tốc độ 400-500 m/giây. Uranium-238 nặng hơn di chuyển đến các cạnh của máy ly tâm, để lại uranium-235 ở giữa. Điều này chỉ hiệu quả đến mức độ nhất định, vì vậy quá trình quay được thực hiện lặp lại nhiều lần, tăng dần tỷ lệ uranium-235.

Hầu hết lò phản ứng hạt nhân dân sự sử dụng uranium làm giàu thấp (3-5%), có nghĩa 3-5% tổng lượng uranium trong mẫu vật hiện nay là uranium-235, đủ để duy trì phản ứng dây chuyền và tạo ra điện.

Mức độ làm giàu nào cần thiết cho vũ khí hạt nhân

Để đạt phản ứng dây chuyền gây nổ, uranium-235 cần được tập trung nhiều hơn đáng kể so với mức sử dụng trong lò phản ứng hạt nhân để sản xuất điện hoặc thuốc. Về mặt kỹ thuật, một vũ khí hạt nhân có thể được chế tạo với chỉ 20% uranium-235 (còn gọi là “uranium làm giàu cao”), nhưng càng làm giàu uranium, vũ khí càng nhỏ và nhẹ hơn. Một số quốc gia có vũ khí hạt nhân thường sử dụng khoảng 90% uranium làm giàu.

Theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), Iran làm giàu lượng lớn uranium lên đến 60%. Việc tăng từ mức làm giàu 60% lên 90% càng dễ dàng hơn do có ít uranium-238 cần loại bỏ hơn. Đây là lý do Iran được cho là có nguy cơ cao sản xuất vũ khí hạt nhân cực cao và công nghệ ly tâm để làm giàu được giữ bí mật.

Công nghệ ly tâm dùng để sản xuất nhiên liệu cho lò phản ứng dân sự có thể được sử dụng để sản xuất vũ khí hạt nhân. Các thanh tra từ IAEA đang giám sát cơ sở hạt nhân trên toàn thế giới để đảm bảo các quốc gia tuân thủ quy định trong hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân toàn cầu.

An Khang (Theo Conversation)