Tin tức
Kinh ngạc loài bướm dùng ‘bản đồ sao’ di cư 1.000 km
Th6
Bên cạnh cảm nhận từ trường Trái Đất, hình dáng đường chân trời và mùi từ hang đá quen thuộc, bướm bogong còn quan sát bầu trời đêm để xác định phương hướng.
Mỗi mùa Xuân, hàng triệu con bướm đêm bogong (Agrotis infusa) nhỏ bé ở Australia thực hiện hành trình vượt 1.000 km từ các đồng bằng về những hang núi mát lạnh ở vùng Đông Nam để tránh nóng. Bốn tháng sau, chúng lại bay trở lại phương Tây Bắc – hành trình khứ hồi kéo dài hàng tuần, diễn ra vào ban đêm, chỉ với bộ não nhỏ bằng 1/10 hạt gạo.
Một nghiên cứu vừa công bố trên tạp chí Nature xác nhận: loài bướm này định hướng bằng bầu trời đầy sao của Dải Ngân hà – khả năng vốn chỉ ghi nhận ở người và một số loài chim di cư. Đây là lần đầu tiên giới khoa học phát hiện hành vi này ở côn trùng nói riêng và động vật không xương sống nói chung.
Bên cạnh cảm nhận từ trường Trái Đất, hình dáng đường chân trời và mùi từ hang đá quen thuộc, bướm bogong còn quan sát bầu trời đêm để xác định phương hướng. Các thí nghiệm cho thấy khi được chiếu hình bầu trời thật trong phòng tối đặc biệt, chúng bay đúng hướng di cư. Nhưng khi hình ảnh bầu trời bị xoay ngược 180 độ, đàn bướm lập tức chuyển hướng bay theo – cho thấy chúng nhận biết rõ mô hình sao quen thuộc.
Ngược lại, khi chỉ nhìn thấy một bầu trời sao ngẫu nhiên không có Dải Ngân hà, các con bướm bay tán loạn và mất phương hướng.
Đáng chú ý, các nhà nghiên cứu còn xác định được những tế bào thần kinh trong não bướm phản ứng khi chúng nhìn về hướng Nam (so với bầu trời sao), đặc biệt là vùng mô phỏng Dải Ngân hà – một vệt sáng rõ ràng hơn nhiều khi nhìn từ Nam bán cầu. Dường như mỗi con bướm đều có một “bản đồ sao” sơ lược cài sẵn trong não.
Nếu như bọ hung – loài côn trùng duy nhất từng được ghi nhận cũng dùng Dải Ngân hà để định hướng – chỉ nhìn trời trong vài phút, thì bướm bogong duy trì việc “ngắm sao” suốt đêm, liên tục nhiều tuần. Trong thời gian đó, vị trí các vì sao thay đổi đáng kể do Trái Đất quay và chuyển động quanh Mặt Trời. Thế nhưng bướm vẫn định hướng chính xác, cho thấy chúng có thể nhận biết thiên cực Nam (điểm cố định trên bầu trời), hoặc kết hợp cảm nhận chuyển động của bầu trời với đồng hồ sinh học bên trong – tương tự cách bướm chúa (Danaus plexippus) dùng Mặt Trời ban ngày để di cư.
Giới khoa học gọi đây là “kỳ tích thần kinh” – vì nó xảy ra ở một loài côn trùng nhỏ bé. “Khả năng thiên văn kỳ diệu của sinh vật này gắn liền với cả một thế giới sinh thái núi cao (của Australia),” nhà sinh học thần kinh Eric Warrant – tác giả chính của nghiên cứu – chia sẻ.
Bướm bogong không chỉ là hiện tượng sinh thái đặc biệt mà còn có giá trị văn hóa lâu đời. Người bản địa từng tổ chức lễ hội và săn bắt bướm tại các hang núi vào mùa di cư. Ngày nay, dù số lượng bướm đã sụt giảm mạnh do hạn hán và biến đổi khí hậu, những đợt di cư vẫn là nguồn thức ăn cho nhiều loài như quạ, cáo và chuột túi nhỏ – cũng như các loại ký sinh trùng đặc hữu chỉ có ở các hang bướm.